Het leven is wat je overkomt op het moment dat je plannen zit te maken, zei John Lennon. De waarheid van dit cliché trof ons de afgelopen weken op bizarre wijze.
Door: Wim Jansen
Mijn geliefde en ik bezochten onze zoon met zijn gezin in Vallenar, een stadje in de Atacamawoestijn in Noord-Chili, waar zijn vrouw is geboren en getogen. Een reis van zeventien vlieguren en negen busreisuren door een ruig, bergachtig woestijngebied. De eerste nacht, nog in Santiago de Chile, kregen wij bericht dat mijn oudste broer plotseling was overleden. Volkomen onverwacht.
Zo’n bericht zo uit de diepe slaap – na een nachtelijke vliegreis – je gelooft het niet. Wat nu te doen? We moesten in korte tijd beslissen. Meteen terugboeken? Toch doorreizen voor een kort verblijf bij het gezinnetje en dan terug? We besloten tot het laatste, konden in overleg met andere broer en zus de begrafenis zo lang mogelijk uitstellen en namen de bus naar de Atacama. In volstrekte verwarring en in de bekende rollercoaster van tegengestelde emoties: enerzijds het gelukkige weerzien met zoon, schoondochter en kleindochter van twee en anderzijds geschokt, met al mijn gedachten en gevoelens in Europa, in onwezenlijke rouw en allerlei overwegingen. Deze laatste omdat ik zelf in de uitvaartdienst zou voorgaan.
Via app en mail – o zegen van deze tijd waar ik anders zo vaak over mopper – moest er ook overlegd worden over een rouwadvertentie en een liturgie en een overdenking.
Goddelijke ruimte
Mijn broer was het schoolvoorbeeld van iemand met een mystieke aanleg die is blijven steken in religie. Wat bedoel ik daarmee? Niet dat hij geen mystiek besef had maar wel dat het belemmerd werd door uiterlijke religieuze waarheid van dogma’s. Hij kon niet anders dan God zien binnen de kaders van de protestantse orthodoxie. Daardoor heeft hij nooit de vleugels kunnen uitslaan in ‘de ruimte van het volledig leven’ (Lucebert).
Ik heb dat altijd jammer gevonden maar het heeft mij in de uitvaartdienst niet belet om vanuit die ruimte zijn orthodoxie te respecteren en het levensgevoel erachter te blijven zien. Dat levensgevoel is het verlangen om recht te doen aan God, ernst te maken met God als het verticaal heilige.
Jegens een nogal zware dominee die mij na de dienst erop aansprak ‘dat het voor mij als vrijzinnige toch wel moeilijk geweest moest zijn om mijn orthodoxe broer te begrijpen’ heb ik het aldus geformuleerd: in de vrijzinnigheid is ook ruimte voor de orthodoxie.
Sterker nog, ik denk dat ware orthodoxie uiteindelijk niet anders kan dan uitkomen bij de vrijzinnigheid. Als je het Goddelijke recht wilt doen kun je het niet inkaderen in een leer.
Grazige weiden in de woestijn
Via de telefoon moest er overlegd worden over een tekst bovenaan de advertentie en kaart, die tevens dienst kon doen als lezing in de liturgie. Mijn broer was opgegroeid en boer geweest in het Zeeuws Vlaamse buurtschap Paradijs, een paar boerderijen op een strook weiland tussen een brede watergang en achter de dijk de Braakmankreek. We zagen het meteen voor ons: de grazige weiden en de rustige wateren van Psalm 23.
De bijbelse context van die psalm is natuurlijk het grote belang van water en groen in woestijngebied. Een ervaring die daar vreemd mee spoorde was dat wij ons op dat moment ook werkelijk bevonden in de woestijn, in dat stadje, een oase aan de rivier Huasco die vanuit de Andes naar de Pacific stroomt. We zagen het daar voor ons en we voelden het aan den lijve: het wonder van groen in dor gebied. Dat beklemtoonde de kracht van die beelden: grazige weiden en rustige wateren.
Dit was wat het woord ‘God’ ten diepste voor mijn broer had betekend.
Vreemde gloed
De laatste jaren leef ik in een permanent Godbesef – noem ik het maar. Een constante innerlijke nabijheid van het Goddelijke. Hellup! Ik kan het niet anders omschrijven.
Nu echter, in deze bizarre situatie, zo ver van huis, waar gerouwd werd om een dierbare, intensiveerde zich dit mystieke besef op bijzondere wijze. Er kwam een vreemde rust over mij en in mij. Een warm gevoel van alleen maar liefde. Een gloed als van God.
Het verzoende mij met de situatie. Het ging al een tijd helemaal niet goed met mijn broer en deze plotselinge dood kwam als een bevrijding, waardoor hem veel ouderdomsleed bespaard ging worden.
Nu en dan brak het verdriet door maar de grondtoon van mijn gemoed was licht, liefde, rust, God. Ik werd echt ingebed in die vreemde gloed. Die me ook niet meer heeft verlaten. Die alleen maar inniger en krachtiger werd gedurende de driedaagse, doodvermoeiende terugreis. En zeker tijdens de stampvolle, hartverwarmende uitvaartdienst.
Ik voelde me alleen maar gedragen en omringd door licht. Ik heb het bijna als een feest ervaren. En zo ook de meeste aanwezigen. Juist zij die zich niet meer als gelovig afficheren, laat staan kerkelijk, kwamen na afloop hun dankbaarheid betuigen.
Doodgaan is niet erg
Het gaf me weer de bevinding die ik al zo vaak mocht ondergaan: doodgaan is niet erg. Oei, wat zeg ik nu? Natuurlijk wil niemand het en natuurlijk is het erg voor de nabestaanden. Afhankelijk ook van hoe jong of oud. Je moet altijd door een berg van verdriet heen. Maar ten diepste, als het aankomt op de essentie van het bestaan voorbij de emoties, is doodgaan slechts het opgaan in een groter licht. Het opgaan in de liefde. Weer God worden. Daar ben ik opnieuw nog meer van overtuigd geraakt.
Zo veranderde een wereldtrip in een Godtrip. Ik kan er met de beste wil van de wereld niets anders van maken.
Dag, grote broer, timing is nooit je sterkste punt geweest. Maar bedankt dat ik dit mocht doen.
Wim Jansen is theoloog, dichter en schrijver. Voor meer informatie: www.wimjansen.nu.
Mooi verhaal!
Prachtig, zo verbonden.
Dank Wim dat je dit met ons deelt.
Mijn deelname met het verlies.
Mooie uitspraak: in de vrijzinnigheid is ruimte voor de orthodoxie..
Gonnie
Maar als er, waar ik het overigens van harte mee eens ben, binnen de vrijzinnigheid ruimte is voor de orthodoxie, dan kan er ook geen sprake zijn van “blijven steken in religie” en belemmering door dogma’s, want dat maakt de orthodoxie juist minderwaardig.
Nee hoor, Karel, niet minderwaardig. Maar – en daar ga ik niet moeilijk over doen – ik beschouw de orthodoxie wel als een fase binnen de vrijzinnigheid, zoals ik ook religie beschouw als een fase binnen de mystiek. Ik kan niet anders want dat is de weg die ik zelf ben gegaan.
Als minderwaardig een te sterk woord is, kun je dan zeggen dat de orthodoxie gelijkwaardig is aan de vrijzinnigheid? Voor minder doe ik het niet.
Minderwaardig heeft een negatieve associatie. Ik ga niet mee in die terminologie en niet in de discussie die je wilt voeren. Als ik zeg dat er ruimte is voor de orthodoxie binnen de vrijzinnigheid dan zegt dat al genoeg over de plaats van de orthodoxie. Namelijk dat er meer is.
Voorbeeld uit het Duitse verkeer dat ik ooit meemaakte:
de beperkingen bij wegversmallingen kun je soms een tijdje nodig hebben maar op een gegeven moment staat er een bord: Freie Fahrt. Zo ongeveer ervaar ik de verhouding orthodoxie-vrijzinnigheid. En vergelijkbaar de verhouding religie-mystiek.
Ander voorbeeld, van Kuitert: als je niet van muziek houdt is je leven niet mislukt… maar je mist wel wat. Zo had ik mijn broer graag meer ruimte gegund, ja. Ik heb ook met eigen ogen gezien hoe de orthodoxie hem soms belemmerde, ja, nu en dan zelfs gekweld heeft.
Ik stop hier met deze discussie. Dat was helemaal niet de bedoeling van mijn verhaal. Er is geen gelijk. Ik vertel alleen wat en hoe ik dit ervaren heb, uiteraard vanuit mijn perceptie. Je mag het laatste woord hebben, Karel.
Ik denk niet dat deze visie orthodoxie minderwaardig maakt. Stel dat iemand in een prachtig dorp woont en daar zo gelukkig is dat hij nooit een voet buiten dat dorp zet of wil zetten. Dan mist hij dus alle vergezichten van de rest van de wereld. Dat is jammer en beperkend. Geen brede visie, geen vergelijking, geen overkoepelende blik van een afstand. Dit doet er echter niets aan af dat dat dorp waar hij altijd gewoond heeft gewoon prachtig kan zijn.
En kun je dan ook zeggen dat je naast dat prachtige dorp niets anders nodig hebt? Dat lijkt me wel zo sympathiek.
Nagenoeg elke vrijdag, kon ik mij vermaken hoe mijn neef Dominicus en mijn broer Piet in een paar uur durende conversatie alle wereld problemen bespraken en oplosten. Ik zal Dominicus zijn verhalen missen, de mooie dingen die hij mee maakte zijn zorgen over Herman. Even een kopie maken van het bezoek schema enz. Minicus bedankt voor je trouwe bezoek aan mijn broer, hij mist je en zal je blijven missen. En Wim bedankt voor de wel uitzonderlijk, mooie en heel stijlvolle uitvaart. Je bent op een positieve wijze bijzonder. Je weet mensen te boeien en het ongrijpbare in beeld te brengen. Dank je wel.
Wim,
Wat een mooi en bijzonder verhaal over je broer. Alleen jij kan dat zo goed verwoorden.
Sterkte met het verwerken van het verlies van je broer.
Hartelijke groet,
Margot
Het was een hartverwarmende dienst. Minicus werd omringd met liefde en is in liefde losgelaten.
Wim, je kon het niet mooier zeggen dan je deed in je preek. Ook mij sprak de tekst aan en voelde zo vertrouwd.
Minicus zal gemist worden.
Dank jullie allemaal voor jullie reacties!
Intussen… een maand later….
Nog steeds verbonden met Minicus zijn “goedheid”. “Te” goed voor zijn eigen bestwil? Maar hij kon niet anders. Het mystieke wat je beschreef is treffend Wim. En hij kon niet anders dan dat vertalen in het geloof.
Ach.. ook ik heb vele gesprekken met hem gevoerd. Waardevolle herinneringen.
De warmte tijdens de uitvaart was te voelen. De sfeer die hem kenmerkte. Iedereen begreep zijn bijzonderheid en goedheid en aanvaardde dat. Dat vertaalde zich in het aantal mensen die afscheid van hem kwamen nemen.
Wat een prachtige woorden, tijdens de dienst, maar ook in bovenstaand stuk!
Bedankt voor je betrokkenheid Wim, ook voor ons werd het mede door je woorden een heel speciaal afscheid. We zullen hem missen. Fijn dat hij in mijn leven is gekomen.
Vrijzinnig, Orthodox, Mystiek.
Hoe dan ook: warmte voor elkaar. Gelijkheid. Geen strijd.
Laat je HART spreken.