Het was een uitgelezen gezelschap. Allemaal mensen die van wanten weten op het gebied van religie en mystiek. Het zal de lezer niet verbazen dat ik daar deel van uitmaakte. Met een flinke vinger in de pap. Het gesprek ging over de rol van religie in de samenleving. Of die nu wel of niet was uitgespeeld. Tot een van de deelnemers begon over haar mystieke ervaring. Dat tackelde alles wat mij betreft. En gaf mij het gevoel: now we’re talking!
Door: Wim Jansen | Foto: Pixabay
Wat zei ze dan? Ze gaf aan zich wat ongemakkelijk te voelen in het verloop van het gesprek, omdat het – in mijn woorden – bleef steken in de buitenkant van religie in de samenleving. Ze vertelde dat ze een mystieke ervaring had gehad die zich onttrok aan alle vormen van religie en zelfs ook aan God. Geloof en God en religie doen er niet meer toe in het licht van zo’n alles overstijgend gebeuren.
Vanwege tijdgebrek werd er verder niet meer ingegaan op haar opmerking. Daarom doe ik het hier. Om te beginnen de vraag: wat kunnen we ons denken bij die uitdrukking ‘mystieke ervaring’? Enkele kenmerken.
Wat is mystieke ervaring?
In mijn boek Brandend verlangen typeer ik de mystieke ervaring als ‘wat ik niet zelf bedenk’. Het is niet ‘ik brand van verlangen’ maar: er is een vuur dat in mij brandt. Zoals ik adem omdat er in mij geademd wordt. Zoals mensen soms zingen “niet omdat ze dat willen, maar omdat er een stem in hen oprijst” (Abel Herzberg).
Het is een gebeuren dat zich aan jou, in jou, voltrekt. Het is afkomstig uit de niet te traceren diepte van je geest die we gewoonlijk aanduiden met de term ‘onderbewuste’. Het behoort dan ook niet tot het domein van de ratio maar dat van de intuïtie.
De mystieke ervaring staat los van religie, los van God, los van omstandigheden, los van cultuur en kan dus als universeel menselijk worden gekenmerkt.
Zij is ook een innerlijke aangelegenheid. In de terminologie van nu kun je zeggen dat ze zich afspeelt in het brein. Er gebeurt iets in de hersenen dat een ander, ruimer bewustzijn veroorzaakt.
Dat bewustzijn wordt denk ik het best getypeerd door een diep gevoeld besef van eenheid. Een verzinken, een opgenomen worden in het grote verband. Een existentieel gewaarworden deel van het geheel te zijn.
In mijn bevinding genereert deze ervaring een allesomvattende, haast orgastisch voelende liefde voor de kosmos en ieder afzonderlijk ding of wezen daarin. In haar boek Turbulentie omschrijft Annette Herfkens het zo: “Het is nu net of ik in een bed van liefde lig. Of alsof er een of andere liefdesfrequentie in de lucht hangt.” Nota bene: ze ondervindt dit in de jungle, zwaar gewond, als enige overlevende na een vliegtuigcrash.
Tenslotte: het is een overstijgende ervaring, maar… zonder dat die tot religie wordt.
Voor iedereen
Er valt veel voor te zeggen om het geen mystieke ervaring meer te noemen. Die benaming labelt nogal nadrukkelijk en kan een muur opwerpen. In navolging van Virginia Woolfs moments of being zou je kunnen denken aan ervaring van Zijn. Waarmee dan ultiem, meest existentieel leven wordt uitgedrukt. Zo op de toppen en vanuit de diepten leven dat je bestaan a.h.w. de geluidsbarrière doorbreekt, uit zijn voegen barst, boven zichzelf wordt uitgetild.
In ieder geval moet duidelijk zijn dat het voor iedereen is weggelegd. Niet alleen voor religieuze of gelovige mensen of voor hen die zich mysticus noemen.
Als ik hierna de uitdrukking ‘mystieke ervaring’ blijf gebruiken – het is nu eenmaal de meest gangbare – is het van belang bovenstaande voor ogen te houden. De mystieke ervaring is voor iedereen en iedereen is een mysticus. Zie ook mijn eerdere column daarover: Ieder mens is een mysticus.
De rol van religie
Wat kan dan de rol van religie nog zijn? In ieder geval niet langer voorschrijvend, veeleer naschrijvend. Niet leidend maar dienend. Wat bedoel ik daarmee? De religie kan hooguit beelden en taal aanreiken die de mystieke ervaring herkenbaar maken.
Alle religies zijn immers ooit ontsprongen aan een mystieke ervaring. Denk aan het verhaal van Mozes en de brandende braamstruik. In die zin kan religie een spiegel zijn voor de mystieke ervaring, maar altijd achteraf en niet directief.
Ook het woord ‘God’ maakt daar deel van uit en wordt daaraan dienstbaar gemaakt. Als metafoor. Wie dat wil kan zijn ervaring van eenheid God noemen. God komt dus na de ervaring. Ook God is van de orde van ‘naschrijven’. In de theologie heet dat anatheïsme.
Ik denk in dit verband aan de term ‘theopoëtica’: Godpoëzie. Immers, je kunt over het goddelijke alleen in poëtische beelden spreken. Religieuze tradities hebben een schat aan theopoëtica verzameld in de loop der eeuwen. De theopoëtica van religies kan mensen helpen hun mystieke ervaring te duiden. Maar in die rangorde en volgorde.
Voorwaarden scheppen
De mystieke ervaring voltrekt zich aan jou en in jou. Het overkomt je. Kun je er zelf iets aan doen? Het enige wat we kunnen is ontvankelijk zijn. Die ontvankelijkheid laat zich concreet invullen door het scheppen van voorwaarden.
Zo’n voorwaarde kan zijn: innerlijke leegte. Jezelf leeg maken om je te laten leiden door het heilige dat jou overstijgt, in mijn beleving de Liefde. Jezelf leeg maken om je te kunnen overgeven aan de grote en ultieme liefdeservaring. Die ervaring is niet een eenmalige toevalstreffer maar een constante aanwezigheid die wacht om te worden ‘toegelaten’, bewust gemaakt te worden.
Mediteren is daartoe de best denkbare oefening. Laat je in je meditatie leiden door je intuïtie en niet door je gedachten en primaire emoties. Laat je leiden door de Liefde die in jou liefheeft en niet door de angst van het reptielenbrein.
Zelf leef ik doorlopend in zo’n ervaring van Zijn, omdat ik mij opgetild weet in de sfeer van Liefde. Je kunt ook zeggen: mijn leven is één mystiek ervaren van de werkelijkheid van de Liefde – die ik God noem.
Ik wens het iedereen van harte toe.
Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Onlangs verscheen zijn boek Brandend verlangen. Voor meer info: www.wimjansen.nu.
Zou je het verlángen naar die ervaring van eenheid ook mystiek kunnen noemen?
Een voorbeeld:
Radio 4 laat de 42e Psalm van Mendelssohn horen. Ik heb die meerdere malen gezongen en ken de baspartij ‘by heart’. Ik sta die zondagmorgen in de huiskamer huilend mee te zingen. Die ontroering werd gewekt door de prachtige melodie maar vooral door de tekst: Wie ein Hirsch schreit, so schreit meine Seele nach Dir. Die roep, die schreeuw om nabijheid, eenheid, onverbrekelijke verbondenheid met wat ik dan toch God noem, ik denk dat dat ook deel van de mystiek is. Het raakt aan het niet-weten en de nacht van de ziel. AdG
Zeker Ad.
Ik denk dat het verlangen naar God ook al God is.
Zoals het ontberen van liefde ook al liefde is.
In de afwezigheid is God al aanwezig.
Mooi zoals je dat beschrijft, herkenbaar en ontroerend – dank!
Ik ben een jaartje met Hebreeuws bezig geweest. Is wel moeilijk en op dit moment zing ik vooral wat liederen daarmee elke dag. Ik heb een sterk gevoel dat dit uitwerking heeft op mij. Positief dus. Dus ik blijf zingen…Lof, Gods taal. Woorden. Scheppingskracht.Zegen enz
Mooi Margreet!
Werkt mantra-achtig.
Kan me er alles bij voorstellen.
Ja Ad je reactie maakt op mij diepe indruk, alsof er een weg is naar Het Centrum, vanwaar alles uitstroomt: terug naar de toekomst van het ontstaan uit de kern van het Zijn. De Dingen in hun ware hoedanigheid en liefde.
“Geef een glimlach aan iemand die er een ontbeert en het Licht gaat schijnen”
mijn mystieke ervaringen, hebben mij, met een aantal tussenstappen, laten begrijpen dat het uiteindelijk om liefde gaat, wat sommigen het goddelijke noemen. Met traditionele religies heeft dit niet zoveel te maken, want welke traditie kan er nu beweren het monopolie te hebben over de liefde? In mijn concrete dagelijkse leven komt het erop aan deze liefde waar te maken, en natuurlijk kom ik op deze weg mezelf voortdurend tegen. Het is een eindeloze weg telkens weer de innerlijke obstakels op deze weg te erkennen, en er werk van te maken, stap voor stap natuurlijk…
Dank voor deze mooie reactie, Geneviève.
Wat een prachtige naam trouwens, zo geheel anders dan Wim Jansen… 😉
Ik herken het precies, de weg, jezelf tegenkomen op die weg, de innerlijke obstakels, het proces.
Goede reis!
Helemaal met jou eens Genevieve. Als niet zijnde godsdienstige of gelovige volgens enige leer, behalve geloof in de liefde, ervaar ik ook af en toe een fijne energie die als een bruisend en tintelende douche door mijn lijf gaat. Vaak volgend op een inzicht, alsof me even duidelijk wordt gemaakt dat ik op het goede spoor zit. Heel indrukwekkend…
De Adelaar meditatie van Rosita Megchelenbrink helpt je waarschijnlijk aardig op weg om minder te hoeven strijden ..
Heel mooi Genviève, dat je aangeeft dat het een voortdurende strijd is met jezelf. Volgens mij was dat ook bij Jezus het geval. Zie https://www.openoog.com/verlichting.html. Als je mijn naam aanklikt kom je er ook.
Mooi omschreven Wim. Voor mij is het het “onverwoestbare” wat leeft in het diepste Zijn wat zichzelf wel delen in het liefhebben van al wat leeft. Ik kan het niet laten. Het is een innerlijke honger.