Pinksteren – feest van vrouwelijk vuur

Pinksteren is het minst bekende en minst aansprekende van de christelijke feesten. Er zal waarschijnlijk nooit een The Pentecost plaatsvinden in de lijn van The Passion. En toch is juist Pinksteren het feest dat deze wereld het hardst nodig heeft. Het feest dat de wereld kan verlossen van zijn harde mannelijkheid en macht. Een feest van vrouwelijk vuur.

Door: Wim Jansen

Godinnen
God weet geloof ik niet of hij/zij een jongetje of een meisje is. Een gevleugelde uitspraak van Kuitert was: Eerst waren er mensen, toen waren er goden en toen was er God. Dat hangt er natuurlijk maar vanaf wat je God noemt, maar afgezien daarvan kun je beter zeggen: Eerst waren er mensen, toen waren er godinnen… De oudste godenbeeldjes die gevonden zijn waren godinnen!

Het zal vast te maken hebben met vruchtbaarheid en geboorte. Blijkbaar is het vrouwelijke, eerder dan het mannelijke, een oerbeeld van het goddelijke. Dat vind ik mooi want dat klopt met mijn ervaring. Een moederschoot waaruit wij allen voortkomen, dat beeld is aardser, ligt dichter bij mijn beleving dan een onzichtbare zaaddonor op de achtergrond.
Waar in de dierenwereld de mannetjes het mooiste zijn is dat in de mensenwereld precies andersom: de schoonheid van vrouwen reikt naar het goddelijke.

Androgyn
De godin bleef lange tijd toonaangevend. In zo ongeveer alle religies vinden we in de oudste bronnen dan ook de godin terug, bijvoorbeeld in de merkwaardige beelden die we op een gegeven moment zowel in India als in Egypte zien ontstaan: man en vrouw tegelijk – wat we androgyn noemen.
Het mannelijke en het vrouwelijke waren gelijkwaardig, perfect in balans. Die godheden vormden paren, van wie zowel echtgenoot als echtgenote androgyn waren, bijvoorbeeld Isis en Osiris.

Zo was er ook een geheimzinnige farao, Echnaton, die werd afgebeeld als man en vrouw, een man met wespentaille en brede heupen. Van Echnaton is bekend dat hij een zon van liefde aanbad. Zijn vrouwelijke cultus is door latere farao’s en priesters uitgewist.
Dat zegt misschien iets?

Ook bij de wortels van het jodendom vinden we de godin. In een recent gevonden oerversie van het Adam en Eva-verhaal zijn de zogenaamde eerste mensen goden, god en godin. Opvallend: in die versie krijgt Eva niet de schuld!

Sophia
Maar heel oud is ook de traditie van Sophia, de ‘Vrouwe Wijsheid’ die van voor alle tijden bij God was. Ook wel genoemd: de vrouw van God.
Misschien gaat zij zelfs aan God vooraf, ‘want de wijsheid (Sophia), de maakster van alles, heeft mij onderwezen.’ – zegt de dichter van het boek Wijsheid. Maar op z’n minst is zij medeschepper, want, zo zegt de dichter ook: ‘Zij is de ademtocht van Gods kracht’.

Ademtocht – ha, eindelijk, daar komt Pinksteren ons verhaal binnen…

Telkens in de geschiedenis duiken er fragmenten op, die verwijzen naar deze Sophia: oermoeder van de wijsheid, verbinding, schoonheid, bron van leven en liefde.

Zo zijn er in Kanaän de godinnenbeelden gevonden: een hemelkoningin die niet meegaat in de oorlogen van haar mannelijke collega’s, maar de liefde verkondigt.
Is deze hemelkoningin ook een zijrivier van Sophia?
Later in het christendom duikt Sophia telkens op, natuurlijk in de Mariaverering, waarin de godin haar recht opeist, maar ook in de gnostiek en andere stromingen.

Trouwens, was ook Jezus niet omringd door vrouwen, was hij niet juist bewogen met het lot van vrouwen? En had hij zelf niet specifiek vrouwelijke trekken?
De rol van vrouwen in de eerste christengemeenten is ook veel groter geweest dan de geschiedenis later voor waar wilde hebben.
De vrouw is van meet af aan in het goddelijke…

Vermannelijking van God?
Waar is ze dan gebleven? Waar is ze gebleven in de Vader en de Zoon? Ergens is het misschien misgegaan. Het mannelijke heeft de macht gegrepen, precies wat je van het mannelijke mag verwachten… toch?

Eén zo’n moment waar het misging wil ik aanwijzen.
Ons woord ‘geest’ is de vertaling van het Hebreeuwse ‘ruach’. ‘Ruach’ betekent wind, ademtocht – en het is een vrouwelijk woord! Zij is de geest die als een moedervogel over de wateren zweeft, broedt – zo kun je het ook vertalen. Hoe dan ook een vrouwelijk wezen en een vrouwelijke activiteit.

Later is ‘ruach’ in het Grieks vertaald met ‘pneuma’: een onzijdig woord. Nog weer later in het Latijn met ‘spiritus’: een … mannelijk woord! Is God vermannelijkt in de geschiedenis van natuurvolk naar beschaving?
Heeft God een transgenderoperatie ondergaan in het eeuwenlange proces van een joods-mystieke sfeer naar een zeer mannelijke Romeinse cultuur?

Al die dingen zullen een rol hebben gespeeld. Maar zeker is dat het menselijke verlangen naar een vrouwelijke God altijd overeind is gebleven. Dat het vrouwelijke zich niet laat wegpoetsen, dat de menselijke ziel verenigd wil worden met een bron, die zowel mannelijk als vrouwelijk is.

Pinksterverhaal
Het goede nieuws is dat het niet eenduidig hoeft te zijn, dat je man mag zijn als vrouw en vrouw als man, dat we allemaal androgyn zijn.
Daarom gaat er troost uit van deze Sophia-traditie: dat het niet haarscherp is vastgelegd, dat zelfs God een mix is. En dat de Geest al die onsamenhangende flarden verbindt.

De Geest, de ‘ruach’, als de vrouwelijke, verbindende kracht. Geest is vuur en adem van liefde.
In het Pinksterverhaal wordt de Geest typisch vrouwelijk opgevoerd als een vuur van liefde, in erotische beelden: vurige tongen en gedreven ademen.

En al die mensen mogen er troost in horen: mensen die worstelen met hun man/vrouw zijn, homojongeren die nog altijd niet uit de kast durven te komen, transgenders en travestieten, maar ook mannen die hun man-zijn krampachtig moeten ophouden of vrouwen die nog altijd lijden onder mannelijke dominantie.

Je bent mens, of je nu androgyn of travestiet of transgender bent of wat ook, of je nu verbouwd moet worden of bent of niet, altijd ben je gebouwd op liefde.

Wim Jansen is theoloog, dichter en schrijver. Eind mei verschijnt zijn nieuwe boek O hemel, zei de krokodil – 52 dierenverhalen voor jong en oud om zoiets als God ter sprake te brengen. De presentatie van dit boek is op 7 juni a.s. in Veere. Voor meer informatie: www.wimjansen.nu.