Een lezer stuurde me de volgende vraag: ‘Momenteel volg ik zenbijeenkomsten. Ik heb altijd gedacht in termen van een ‘spiritueel thuis’ zoals God, liefde, non-dualiteit, of hoe je het ook wilt noemen. In zen wordt zoals je misschien wel weet juist gesproken over ’thuisloosheid’. Ik merk dat ik dit lastig vind. Het strookt niet met mijn diepe verlangen naar ‘God’ dat ik als een verlangen naar een soort thuis ervaar. Hoe zie jij dit?’ Bij dezen.
Door: Wim Jansen
Natuurlijk zal ik de laatste zijn om zen af te vallen. Ik heb er heel veel aan te danken. Het is een geweldig vermogen in de mens om verborgen krachten aan te boren. De ontdekking dat, zodra je de eigen natuurlijke energie loslaat, je ‘ik’ loslaat, er een kracht vrijkomt uit het onderbewuste die ‘het’ van je overneemt. Het is het loslaten van perfectionisme, angst en overconcentratie en je overgeven aan dat ongedachte vermogen waarin alles samenkomt: talent, oefening, kennis, en – last but not least – de intuïtie. In de taal van de kunst: de muze, de inspiratie. In geloofstaal: de Geest, God.
De dingen losjes doen
Ik weet dat dit voor veel mensen zweverige taal is, mystiek abracadabra. Maar het is zeer dagelijks en praktisch. Wie kent niet het fenomeen van blokkerende stress? Altijd je ‘stinkende’ best willen doen? Smerige uitdrukking trouwens, die sowieso verboden zou moeten worden… Maar serieus, heel veel mensen worstelen met een teveel aan adrenaline die feitelijk voortkomt uit angst. Namelijk angst om niet te voldoen.
Ik mag mijzelf gerust een ervaringsdeskundige noemen.
In een tijd dat ik hyperventileerde van de spanning om alles toch zo verschrikkelijk goed te doen kwam ik, via het contact met broeder Jeroen Witkam in de Abdij van Zundert, het volgende taoïstische inzicht op het spoor: Wu wei, doen door niet te doen. En het kwam als een bevrijding. Schakel je primaire dadendrang, het willen van je ego, uit en laat je intuïtie stromen. Het was heerlijk die kramp te mogen verliezen, die we allemaal kennen als we onder druk staan. De kramp die bijvoorbeeld elke voetballer moet voelen als hij/zij een beslissende penalty moet nemen. Alleen door zichzelf en het opgeblazen belang los te laten kan hij zijn traptechniek in alle vrijheid, losjes en ten volle benutten.
De dingen en jezelf niet te belangrijk maken, maar losjes doen, dat is het geheim.
Paradox
Om tot die overgave te komen is het noodzakelijk om je te focussen op het Niets. Op, zogezegd, de thuisloosheid. Zodra je namelijk je focust op ‘iets’, op een thuis, op een effect, een belang, ben je toch weer bezig met je ‘ik’ en ontstaat er alweer verwachting, spanning. Je moet niks, maar in zen kan het niet anders dan dat je volledig alles loslaat, ook God, of de liefde, of wat voor mooie en goede zaken ook. Je mag alles innerlijk prijsgeven. Alleen in het volkomen loslaten van alles en in volkomen overgave krijgt de intuïtie de kans zich te manifesteren.
Alleen in de radicale thuisloosheid kan zich een nieuw thuis aandienen.
Daarmee is mijn antwoord op je vraag, beste lezer, feitelijk al gegeven. Het is gelegen in de paradox tussen thuisloosheid en thuis. Het een sluit het ander niet uit. Er is sprake van een schijnbare tegenstelling. De thuisloosheid is een voorwaarde om tot een nieuw thuis te komen. Je kunt ook zeggen, in het kader van onze zoektocht naar een andere naam voor deze website, de Ongrond is nodig om te ervaren vooraleer je weer Grond onder de voeten kunt voelen. En dat is een pendelbeweging. Elke keer weer tast je in het duister, in het Niets, verlies je de grond onder je voeten, maar elke keer weer zul je merken dat er wel degelijk Grond is.
Meister Eckhart zou zeggen: Ik bid God dat hij me verlost van God – om zo opnieuw door GOD gevonden te worden. Dat vergt een dagelijkse oefening.
Thuiskomen via de thuisloosheid
En waar leidt dan die thuisloosheid toe? Wat wordt er geboren uit dit Niets van zen? Aan de vruchten kent men de boom. Die vrucht van de totale zelfontlediging blijkt in het zenboeddhisme mededogen te zijn. Er moet niets maar blijkbaar is dit zoals het gaat: op de diepste bodem van de ziel is vrede te vinden. In het loslaten van jezelf kan het niet anders of mededogen dient zich aan. Dat moet geen beoogd doel zijn, maar het is de constatering achteraf: zo werkt het. Leeg worden wekt liefde op. Die gaat dan stromen, zoals God gaat stromen waar ik ruimte maak door mijzelf te verliezen.
Maar ook voor wie niets heeft met het woord ‘God’ werkt het zo. Zelfverklaard atheïst Sam Harris bijvoorbeeld formuleerde het aldus: Ik kan als ik mediteer niet haten.
Zelf ervaar ik gaandeweg heel praktisch dat LIEFDE in haar goddelijke dimensie mijn leven overneemt. Alles wat groot en belangrijk is geweest in mijn leven, zoals ook de ontdekking van zen, wordt in deze levensfase gevuld door de LIEFDE die God is. Ik ervaar LIEFDE dan ook als mijn laatste thuis. Maar het is een thuis dat ik alleen heb kunnen vinden via de ervaring van de thuisloosheid.
Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op 13 mei jl. verscheen van hem een nieuwe bundel met de mooiste liefdesgedichten, die hij schreef voor zijn geliefde Eliane: Eliane – liefdeslyriek. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.
