Mystiek en politiek – en Wilders dan?

Waar ik nou nieuwsgierig naar ben? Zouden er Ongrond-lezers zijn die gestemd hebben op Wilders? Nu wij bezig zijn met het zoeken van een nieuwe naam voor deze website hebben we het natuurlijk ook vaak over onze identiteit. Vaak stellen wij ons de vraag: wat noem je nou wel of niet mystiek? Het is zo’n containerbegrip. En zijn er grenzen aan wat je wilt plaatsen? Is een stem voor Wilders zo’n grens?
Wat mij betreft wel.

Door: Wim Jansen | Foto: Wikimedia/Peter van der Sluijs

Ziezo, ik kan rustig sterven. Ons nageslacht zal mijn geestelijk erfgoed met hand en tand verdedigen. Hoera! Onze puberkleinkinderen hebben zich deze week op hun school dapper geweerd tegen de vele PVV- en nota bene ook FvD-klasgenootjes. Ze prikken door de plotselinge zoetgevooisdheid van Wilders heen, hebben goed door wat er gedurende twintig jaar aan voorafging en vrezen de gevolgen voor andere, meer getinte klasgenoten, vrienden en hun half Indiaanse neefje en nichtje.

Overdreven? Tv-coryfee Eus mag dan badinerend bij Vandaag Inside opmerken dat het zo’n vaart niet lopen zal – waar heb ik dat eerder gehoord? – en dat we heus nog niet gedeporteerd gaan worden, maar als een van de eerste felicitaties die Wilders bereikt die van zijn Hongaarse vriend Orbán is, mag je je heus wel zorgen maken. De tenen van mijn half Hongaarse geliefde krommen in haar sloffen. Wat gebeurt er allemaal in haar moederland? En waarom zou dat hier niet ook kunnen plaatsvinden?    

Terreur van de domheid
Het is de vrees van onze kleinkinderen. En we zijn er trots op dat zij zich in de klas fel hebben geweerd tegen de ook onder hun leeftijdgenoten heersende ‘terreur van de domheid’, zoals Sander Schimmelpenninck het aanduidt. Domheid is ook zonde, zei Karl Barth.
Mag je zomaar een categorie mensen ‘dom’ noemen? Er rust een groot taboe op. Welnu, dan weet ik wel een voorbeeld. Waarom heb je op Baudet gestemd? Nou, hij is best knap, aldus een meisje. Mag ik dat dom noemen?  

Mag ik het dom noemen en vooral smakeloos als Wilders de corpulentie van Timmermans belachelijk maakt? Dat heeft niets met scherp debatteren te maken, maar met goedkoop willen scoren. Zoals hij al jaren doet vanuit een schijnbare welbespraaktheid. Schijnbaar want gebaseerd op effectbejag en versimpelende oneliners.

Mag ik het dom noemen als het overgrote deel van de Wilders-stemmers het niet ziet dat zijn programma bijna letterlijk parallel loopt aan dat van Janmaats Centrum Democraten in de jaren 90? Toen wendde ieder zich nog vol walging af van denkbeelden die we nu zo langzamerhand normaal zijn gaan vinden. Het is erin geslopen. Hoe bestaat het?

Mag ik het dom noemen en kortzichtig dat mensen zich in deze tijd niet in de eerste plaats wereldburger voelen maar teruggrijpen op oude nationale trots? Hup, iedereen weer terug in zijn eigen zelfvoldane bubbel! De Nederlander op 1. America first. Laat de gezwollen volksliederen maar weer klinken.

Het is tribalisme van de eerste orde en het zou wel eens de wortel van alle kwaad kunnen zijn. Ik zeg het nog voorzichtig. Het komt niet alleen voor in de rechtse maar ook in de linkse identiteitspolitiek, en in alle mogelijke groeperingen. Het splijt de samenleving en manifesteert zich groot en gevaarlijk als nationalisme.   

Wie is in al deze keuzes de baas?
Niet het fatsoen.
Niet de rede.
Niet de Liefde.
Maar de onderbuik.
Waar de primitieve instincten van ego en dus angst en agressie strijden om de voorrang.

De domheid van links en centrum Nederland
Natuurlijk is links en centrum Nederland ook dom geweest. Dom, door de migratieproblemen te ontkennen of te bagatelliseren, waardoor heel veel mensen zich niet erkend voelden in hun zorgen. Dom dom dom… Als mensen zich in het nauw gedreven voelen klampen ze zich vast aan de eerste de beste ‘HereJezus’. Die moet dan al hun problemen oplossen. Hoe vaak hebben we dat niet in het recente verleden gezien, met als laatste voorbeeld de opleving van de BBB afgelopen voorjaar. En aan het begin van het millennium natuurlijk Pim Fortuyn. 
We zien het nu weer met Pieter Omtzigt, ook een ‘HereJezus’ maar een die nota bene het CDA heeft opgevreten, ironisch genoeg. Omtzigt is wel een fatsoenlijke en integere politicus. Maar hoe teleurstellend is het dan dat het onfatsoen van twintig jaar Wilders geen barrière voor hem lijkt te zijn. Dat ook hij de platheid en de goedkoopte van die partij die geen partij is niet door heeft.  

Links en centrum Nederland is dom geweest door zo lang te weigeren de grote problemen te erkennen, laat staan aan te pakken. Maar het is nog dommer om te verwachten dat alle ellende, waarmee Rutte ons vrolijk grappend heeft laten zitten, door een slinger naar rechts opgelost zal worden. Om een paar van die problemen te noemen:
Hoe gaan we om met het klimaat? Het bekende riedeltje van Baudet en Wilders’ niks-aan-de-handa?
Migratie-aantallen – een hek rond Nederland?
De toeslagenaffaire – schandalig maar die is uit wantrouwen geboren, precies waar de 37 zetels van Wilders op teren. Moeten die mensen daar dan hun heil van verwachten?

Mystiek die politiek wordt
Mag ik dit allemaal zeggen als mysticus? Ja. Sterker nog, ik denk dat ik het moet zeggen, juist niet alleen mysticus, maar ook als liefdesmysticus. De liefde is een vuur, zegt het Hooglied. En vanuit dat vuur mag ik overal wat van vinden, dat kan niet anders.  
Daarom moet ook vanuit de mystiek het gesprek over politiek plaatsvinden. Mystiek zal politiek zijn of zij zal niet zijn. Ongrond zal Grond zijn of zij zal niet zijn. Mystiek, daarmee bedoel ik, het verhaal dat God schrijft met ons leven, kan niet anders dan over de aarde gaan.

Het sterkste voorbeeld van ‘mystiek die politiek wordt’ vinden we bij Dag Hammarskjöld, de Zweedse, voormalige secretaris-generaal van de VN in de vorige eeuw. Onvermoeibaar ploegde hij voort op de weerbarstige rotsen van de politieke werkelijkheid, niet met oneliners of populistische peptalk, maar vanuit een diep doorleefd rechtvaardigheidsgevoel. De kleine successen, die hij een enkele keer boekte, schreef hij toe aan ‘de stilte’, zo noteerde hij in zijn dagboek.  

Als er vanuit een zo ruim beleefd levensgevoel als mystiek een grens getrokken mag worden lijkt me dat daar, waar het fatsoen, de rede, de goede smaak en de Liefde in het geding komen. Daar ontbreekt het meer politici soms aan, maar Wilders heeft van smakeloosheid en disrespect zijn handelsmerk gemaakt. Dan kan hij zich wel duizend keer met een jong katje tegen zijn borst als dierenliefhebber profileren, hij heeft simpelweg te veel gezegd. En te hard gezegd. Het is nu te laat om, zoals Sigrid Kaag het uitdrukte, Moeder Theresa te spelen. Hij heeft te veel mensen geschoffeerd en geeft ze nu nog steeds een onveilig gevoel, zoals onze kleinkinderen.

Het is natuurlijk verschrikkelijk dat hij beschermd moet worden. Het zegt genoeg over de deplorabele staat van ons land. Dat hij zich desondanks niet laat tegenhouden zijn missie vol te houden verdient respect. Maar dat maakt zijn optreden en denkbeelden niet minder beschamend.

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op 13 mei jl. verscheen van hem een nieuwe bundel met de mooiste liefdesgedichten, die hij schreef voor zijn geliefde Eliane: Eliane – liefdeslyriek. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.