Een hart onder de riem voor Oekraïense vluchtelingen

Afgelopen zondag vierde de Oosters Orthodoxe Kerk haar Pasen. Het grote feest, zoals de Oekraïense vluchtelingen het noemen. Als buddy van een gezin hier in Veere, samen met mijn geliefde, kwam het op mijn weg om voorganger te zijn in een voor hen georganiseerde viering. De tijd was te kort om er een echte Oosters Orthodoxe liturgie van te maken. Natuurlijk was er geen preek, maar wel heb ik vijf statements ter bemoediging uitgesproken, die ik hieronder weergeef en toelicht.

Door: Wim Jansen | Foto boven: Pixabay | Foto’s onder: Wim Jansen

In het besef van de grote onderlinge verschillen, ook onder de Oekraïners zelf, heb ik gekozen voor een zo universeel en basaal mogelijk liturgische taal met enkele Oosterse elementen: Byzantijnse muziek, het zegenen van het Paasbrood, kaarsen voor de slachtoffers van de oorlog en voor hen die achterbleven, en veel stiltes.
De al langer in Nederland woonachtige Oekraïense Lena bood zich enthousiast aan om als tolk te fungeren.   

Als lezing had ik het Verrijzenisverhaal uit Johannes 20 gekozen, maar vooraf een fragment uit Psalm 146. Dat God recht zal doen aan de wees en de weduwe en de ontheemde! En dat de rotzakken in deze wereld hun trekken thuis zullen krijgen.
Hieronder de uitspraken in de viering cursief en daaronder mijn toelichting achteraf (die ik dus in de kerk niet heb gegeven)

In de viering:
Maar wie kwaad doen richt hij te gronde…
Alle dictators zijn ooit tegen hun grens aangelopen. Alle wrede onderdrukkers vonden een keer de ondergang en hun terechte straf. Van Nero tot Napoleon tot Hitler tot Ceausescu… Laat dat tot een troost zijn.
Korte stilte

Toelichting achteraf:
Durf ik dat te zeggen? Ja, ik geloof het niet alleen, de geschiedenis bewijst het ook. Niet dat ik dan denk aan een persoonlijke God die van boven af ingrijpt, maar wat ik wel zie is een soort natuurwet die naar balans zoekt, de wal die altijd het schip keert. Ik zie daarin een goddelijk principe. Misschien zoiets als de oorzaak en gevolgketen van Spinoza: het onrecht schreeuwt om recht.
Het zal Poetin vergaan zoals hij over zichzelf heeft afgeroepen.  

In de viering:
Liefde overwint alles, ook de dood. De verrezen Christus is met jullie, in jullie harten. Hij is als liefde en vrede in jullie en in de mensen om jullie heen die voor jullie zorgen. De liefde zal verrijzen zoals Christus is verrezen. En de wereld zal licht zijn en zonnig en vrede.
Korte stilte

Toelichting achteraf:
Ook hier dringt zich de vraag op: durf je dat zomaar te zeggen? Zelfs toe te zeggen? Ja, en zelfs uit het diepst van mijn hart. En ik weet niet eens waarom. Ik heb er geen enkel bewijs voor, geen argument, eerder tegenargumenten als je de wereld van nu in ogenschouw neemt. En toch is het mijn meest existentiële ervaring dat er een rijk is van vrede en liefde. Iets in mij – maar dat is te bescheiden, het is heel veel in mij, alles in mij – zegt dat dit het verhaal van Pasen is. De werkelijkheid van de liefde wacht op ons en breekt door, zelfs in dit bizarre oorlogsgeweld.

In de viering:
Er komt een dag dat jullie weer naar je thuisland zullen terugkeren en weer zullen opbouwen wat nu allemaal verwoest is. En dat je Pasen zult vieren in je eigen land, je eigen stad, te midden van je geliefden en familie, in de Oekraïense zon! En je zult sterk zijn en kracht ontvangen vanuit de Verrijzenis. Jullie kunnen dit! 
Korte stilte

Toelichting achteraf:
Ik heb een hekel aan peptalk. Zeker als die Amerikaans aandoet, à la Obama. En ik besef heel goed dat dit er de schijn van heeft. En toch kon ik niet anders dan dit zeggen tegen die gedesoriënteerde mensen. Het zal ook gebeuren, want je ziet het altijd gebeuren. Uiteindelijk komen de ballingen thuis. Uiteindelijk wordt het evenwicht hersteld waarvan Psalm 146 spreekt en waarvan natuurlijk ook het Paasevangelie spreekt.
Opmerkelijk was dat dit gedeelte, vooral de laatste zinnen over ‘sterk zijn’, mij het meest ontroerden, zodat ik een paar keer stevig moest slikken. Opmerkelijk was ook dat enkele aanwezigen mij juist voor die zin kwamen bedanken. Dit hadden ze nodig: geloof in hun kracht!   

Als er geliefden zijn gesneuveld aan het front of omgekomen bij de bombardementen, weet dan dat ze nu met de verrezen Christus in het land van Licht en Liefde vertoeven, aan het hart van God. Liefde kan door de dood niet verbroken worden. Liefde is sterker dan de dood.
Korte stilte

Toelichting achteraf:
Deze uitspraak heeft alles te maken met mijn eigen situatie. Dankzij een nieuwe kuur voel ik mij weer sterk en energiek, maar ik weet heel goed dat ik een vogel voor de kat ben. De kat die met een k begint. Ik ben al een paar jaar bezig in het reine te komen met mijn sterfelijkheid. Dat heeft mij geleerd dat het waar is: we komen thuis in een veld van liefde. Ik wil nog zo lang mogelijk blijven, maar ik vrees de dood niet. Ik weet achter de einder een land van Licht en Liefde, waar de gesneuvelden en andere slachtoffers vertoeven aan het hart van God.
Het is behelpende taal, maar het is mijn ervaring: Liefde is sterker dan de dood.

Maak er het beste en het mooiste van in dit vreemde land. Zie het als een kans om te groeien in wijsheid en liefde. En je zult als een sterker mens terugkeren. Wij bidden jullie een mooie toekomst toe. Wij dragen jullie voor altijd in onze harten.
Korte stilte

Toelichting achteraf:
Hoe waar is deze aan o.a. Nietzsche toegeschreven wijsheid: Alles waar je niet aan dood aan gaat, kan je sterker maken. Het is ook de wijsheid van Meister Eckhart: Lijden is het snelste dier naar de volkomenheid. En de wijsheid van de middeleeuwse mystica/dichteres Hadewych: Al kent de minnaar rampspoed, hij zal over heel de lijn groeien.
De jonge moeder in ‘ons’ gezin gaf het ook aan: Wat zullen onze kinderen en wijzelf hier veel van leren!

En hoe waar bleek die laatste zin – wij dragen jullie voor altijd in onze harten – toen een compleet gezin na de viering aan mij vroeg hen te zegenen. Ik legde hun de handen op, sprak de zegen uit en ze waren zo blij! We sloten elkaar voorgoed in onze harten. 

Tenslotte: wie de viering wil bekijken, zie www.kerkdienstgemist.nl (Veere, Protestantse gemeente).

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Afgelopen zomer verscheen zijn boek Brandend verlangen. Voor meer info: www.wimjansen.nu.