Arme Matthijs!

Ja, arme Matthijs van Nieuwkerk. Eerst word je jarenlang de hemel in geprezen en dan krijgt men er niet genoeg van je neer te sabelen. Overal ben je onderwerp van discussie. Iedereen vindt wat van je. Mensen die jaloers waren op je succes geilen op je ondergang. En wie je vriendjes waren en zich optrokken in jouw lichtkring doen plotseling net of hun neus bloedt: nooit iets gemerkt. In deze column breek ik een lans voor je. En waarom de reis naar binnen van levensbelang is!

Door: Wim Jansen | Foto: Youtube

Overschatting
Ja, Matthijs, ik neem het voor je op. Want niet jij bent de hoofdschuldige, maar al die aanbidders om je heen die jou en je programma groot hebben gemaakt. Zo groot dat je er zelf in bent gaan geloven en dat DWDD reusachtige proporties kreeg toegedicht. En niet alleen DWDD, maar ook jijzelf!
Zooooo’n GEWELDIG programma! Zooooo CULTUREEL en zooooo’n CHARISMATISCHE presentator. Als je maar vaak genoeg hoort dat je programma TOPSPORT is, dat elke avond een FINALE is en dat alleen jij dat kan… Dat je zo ALLEMACHTIG GOED bent, dan is het wel heel moeilijk om je daaraan te onttrekken en er niet zelf in te gaan geloven.

In de tijd dat ik studiedagen Levensbeschouwing verzorgde voor leerkrachten op de basisschool en we het over cultuur hadden maakte een van hen het wel heel bont. Tot mijn verbijstering sprak ze werkelijk: “Ik kijk elke avond DWDD – dan weet ik zeker dat ik in ieder geval meekrijg wat er op cultureel gebied gebeurt.”
Typerend voorbeeld van de overschatting die meer dan een decennium heeft plaatsgevonden. Het blinde vertrouwen op de kokerblik van een redactie? Die er alleen op uit is de aandacht te vestigen op wat breed scoort en de kijkcijfers garandeert… Maar helden bestaan niet. En tv is voornamelijk oppervlakkig vermaak.     

DE GROTE BARRIBAL
Er kwam mij zo’n prachtig Bommelverhaal van Marten Toonder in gedachten: DE GROTE BARRIBAL. Daar staan zinnen in die werkelijk zo op het lijf van Van Nieuwkerk geschreven kunnen worden. Het gaat over een TV-REUS die in alle huiskamers de dienst gaat uitmaken. Zijn disproportionele stem en beeltenis doen de kijkers sidderen van eerbied en zijn volgelingen zijn niet meer te tellen. Echter, het brein achter dit alles is de kwade genius professor Sickbock, die met een proef wil aantonen dat de massa tot alles te bewegen is door een projectie.
Natuurlijk is het de slimme Tom Poes die door weet te dringen in de grot van de reus en erachter komt dat daar de opnamen plaatsvinden… in een minuscuul studiootje! En dat DE GROTE BARRIBAL in werkelijkheid een dwerg is met een piepstem, te midden van miniatuur meubeltjes, zodat alles aan hem GROOT lijkt. Uiteraard wordt ook zijn stemmetje vervormd tot een galmende DREUN.
Projectie van de projecties die wij, behoeftig aan helden en mythes, in ons hoofd maken.       

In DE GROTE BARRIBAL herkennen we precies de machtige hand van Van Nieuwkerk:
Als Bommel een lawine over zich heen krijgt en dat toeschrijft aan BARRIBAL mompelt de professor vergenoegd: “De straf van Barribal! Ach ja, deze beklagenswaardige krijgt de straf waarin hij gelooft.”
Waarin hij gelooft… Met onze overdreven bewieroking en het altijd maar weer opblazen van helden en mythes scheppen wij maar al te vaak een monster.

Verderop in het verhaal vinden we het bijna één op één: “De dwerg had alle begrip voor verhoudingen verloren – en omdat hij zichzelf als een reus was gaan zien gaf hij zich aan een vreselijke woedeaanval over.”
Frappant, niet?

Ja, Matthijs, daar ben jij ook het slachtoffer van geworden. Zeker, slachtoffer, maar een slachtoffer dat daardoor ook op een verschrikkelijke wijze DADER is geworden. En één ding is zeker: het had ons ALLEMAAL kunnen overkomen. We hebben het daarom allemaal nodig om telkens in de spiegel te kijken en niet onszelf te zien met de ogen van onze bewonderaars.
Hoe vermijden we de valkuil van De GROTE BARRIBAL?

De reis naar binnen
In al dit grensoverschrijdend gedrag zien we de praktische noodzaak van DE REIS NAAR BINNEN. Met Hammarskjöld signaleren we dat dat een lange reis is, maar alleen zo ontkomen we aan de valkuil onszelf groter te zien dan we zijn. Als we met de introverte Tom Poes de grot van onze ziel betreden, zien we onszelf in onze ware proporties, niet groter – nee, maar ook NIET KLEINER.
Niet onbelangrijk, dit laatste, want er zijn ook mensen die zichzelf door de ogen van anderen kleiner zien dan ze zijn.

Wie deze reis maakt ziet overal – in de woorden van The sounds of Silence van Simon en Garfunkel – ‘the words of the prophets written on the subway walls’:

Gij wordt geen beter mens wanneer men u prijst en geen slechter mens wanneer men u laakt.

Nogmaals, het is van belang BEIDE voor ogen te houden: laat je niet klein maken door roddel of onderschatting van anderen, maar laat je ook niet verleiden om te denken dat je meer bent dan je bent door de lovende woorden van anderen. Jij blijft dezelfde!

Afhankelijk van applaus
Het was voor mijzelf een levenslange les om dit voor ogen te houden tijdens de reis naar binnen. Als ik mijn werk te belangrijk maakte of ik blies mij op na complimenten, bracht ik mijzelf terug tot ware proporties door in de auto keihard mee te zingen met het lied Dress rehearsal rag van Leonard Cohen. Daarin komen heerlijk zelfrelativerende zinnen voor als:

Where are you, golden boy, where is your famous golden touch?
I thought you knew where all the elephants lie down,
I thought you were the crown Prince of all the wheels in Ivory Town…

And it’s come to this, o yes, it’s come to this,
and wasn’t it a long way down?

In die zinnen zie ik jouw tragiek voor me, Matthijs: wasn’t it a long way down?
Maar misschien is de volgende zin nog wel het meest typerend voor de Matthijs in mij en in ons allemaal: You’ve got a gift for anyone who gives you his applaud…
We zijn veel te afhankelijk van applaus.

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op 13 mei jl. verscheen van hem een nieuwe bundel met de mooiste liefdesgedichten, die hij schreef voor zijn geliefde Eliane: Eliane – liefdeslyriek. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.