Om mij heen sneuvelen de gladiatoren. Wie zijn dat? Dat zijn wij allemaal. In de struggle for life. Vooral mijn generatiegenoten moeten het ontgelden. De een zit in de wacht om een ingrijpende operatie te ondergaan, de ander heeft net gehoord dat hij ook kanker heeft en weer een ander staat er plotseling alleen voor in het verlies van zijn of haar geliefde. Al deze dood, het is een dringend appel om te leven.
Door: Wim Jansen
Zelf ook ongeneeslijk ziek, maar op wonderbaarlijke wijze steeds energieker zie en hoor ik dit alles aan. Het bepaalt mij erbij dat in het licht van de dood alles anders is dan men in het gezonde, vrolijk voortkabbelende leven doorgaans denkt. Het leven wordt indringend teruggebracht tot zijn essentie: Leven, leven, leven, elke seconde, elk uur. Liefhebben tot op het bot. Liefhebben, liefhebben, liefhebben.
Mediteren op het leven
Nu pas begrijp ik die Stelling IV, 67 uit de Ethica van Spinoza:
“Een vrij mens denkt over niets minder dan over de dood. En zijn wijsheid is geen meditatie over de dood, maar over het leven.”
Anders gezegd: Mediteer op het leven. Leef, ja, geniet van het leven, ja, drink het in, ja, maar vooral: mediteer op het leven. Dan is elke dag een avontuur.
Spinoza zelf was als kind en als jongere gepokt en gemazeld in het omgaan met de dood. Hij heeft al vroeg zijn ouders en een broer en een zus verloren en zijn eigen gezondheid was heel gebrekkig. Hij is ook maar 44 jaar geworden. Maar wie eenmaal door de dood is aangeraakt wordt er vrij van. Daarom heeft hij het ook over ‘een vrij mens’. Wie de dood in de botten heeft en accepteert wordt een vrij mens en gaat dan pas voluit leven.
Toen een vriend mij onlangs appte met een slecht bericht, maar nog niet zo slecht dat het einde nabij is, antwoordde ik hem: ‘Lekker dubbel verder leven nu!’
Dubbel, driedubbel, duizend dubbel. Nu gaat het leven pas echt voor je open in zijn mystieke diepten en hoogten.
Mystieke diepten
Waarom gebruikt Spinoza niet gewoon de geijkte uitdrukkingen als ‘genieten van het leven’? Omdat dit lang niet genoeg zegt. Wie door de dood is gekust ondergaat het leven pas echt in zijn mystieke diepten en hoogten. Die geniet niet alleen, dat ook, maar hij doorgrondt het leven in zijn volle werkelijkheid. Wat de dichter Lucebert noemde: de ruimte van het volledig leven. Je leeft niet alleen intenser dan voorheen, maar je aandachtige leven verdiept zich als vanzelf tot mediteren.
Wat is dat dan, mediteren op het leven?
Je ziet God in alle dingen en alle dingen in God.
Het scheppingswonder van elke morgen: er zij licht!
Het Paaswonder: er is leven.
Dat is wat mij betreft mystiek.
Mystiek is niet het reiken naar een andere werkelijkheid boven en buiten ons, maar het ontdekken van deze, zelfde werkelijkheid, maar dan in zijn peilloze, ons overstijgende dimensies.
Mystiek is de langzame, procesmatige bewustwording van het aardse leven in zijn totaliteit.
Met nieuwe ogen zien
Zo ondergaan we elke dag, elk uur, elke seconde als een avontuur.
Het is dat we ook nog wel eens wat te doen hebben, anders zaten mijn lief en ik de hele dag voor het raam naar de zee te kijken.
De met de seconde wisselende kleuren van en op het water.
De machtige donkerte van onweersbuien die komen aandrijven vanaf de Noordzee.
Het spel in de schitteringen, het spel van wat ik alleen maar God kan noemen.
De straten, de eilanden, de vlaktes van licht.
Dat licht, altijd gespiegeld in het water, altijd dubbel, zoals het leven in het licht van de dood.
En vooral: mediteren op je geliefden.
Het NOOIT meer vanzelfsprekend vinden dat ze er zijn.
Je verwonderen over hun bestaan in je leven.
Het proeven van de liefde in al zijn verrukkelijke smaken.
De liefde zien in haar geheimenis: het wonder van de evolutie.
Het innerlijk leven
Wat mij vooral ook opvalt in deze modus is de gerichtheid op het innerlijk.
Mediteer op het innerlijk leven.
Op de enorme rijkdom die daar aan het groeien is.
Dat ik mij nog steeds zo verbazend energiek voel staat daar volgens mij niet los van.
Zoals ik hierboven heb geschetst worden er vele rijkdommen en schoonheden vanuit het uiterlijke leven aangereikt – en die ga je meer en meer zien en ervaren in hun volheid en hun diepere lagen.
Maar het lijkt alsof die nog vele malen mooier worden ingekleurd door wat mij van binnenuit wordt geschonken.
Alsof het uiterlijke licht wordt opgevrolijkt en opgepoetst door het innerlijke licht.
Ik kan geen woorden vinden om de overvloed van dat innerlijke leven uit te drukken.
Het is zoet en orgastisch en goddelijk.
Het is van een ongekend geluk.
Ik kom er niet dichterbij.
Wie er iets van kent weet allang wat ik bedoel.
Wie het niet kent zal het misschien ooit leren kennen…
Ik weet alleen dat het voor iedereen is weggelegd.
Het enige wat je moet doen is je richten op de binnenkant en je ervoor openen.
Mediteer op je innerlijk leven: elke dag een avontuur van liefde.
Dan hoef je ook niet meer te denken aan de dood.
Want het avontuur van de liefde overleeft de dood.
Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op 13 mei jl. verscheen van hem een nieuwe bundel met de mooiste liefdesgedichten, die hij schreef voor zijn geliefde Eliane: Eliane – liefdeslyriek. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.
mooi stuk!! Ben blij dat er nog mensen zijn die zo de “alledaagse” realiteit ervaren
Dank je wel, Jan.
Ik zit zelf niet op Facebook, maar ik krijg de reacties via mijn lief Eliane wel mee. Ik zag een reactie van Henk Zeefat: ‘Ik herken mij meer in de eerste omschrijving van mystiek.’ en Klaas Vos daar weer op reagerend: ‘Ik heb ook moeite me die tweede omschrijving voor te stellen.’ Daar wil ik hier wel even op reageren.
Mijn opmerking van ‘Mystiek is niet…’ klinkt te stellig. Ik bedoel natuurlijk: ‘Ik ervaar mystiek niet als ‘het reiken naar een andere werkelijkheid’. Wat die tweede omschrijving betreft, dus ‘het ontdekken van de aardse werkelijkheid in zijn overstijgende dimensies’:
Ik wil ermee zeggen dat er niet zoiets als een parallel universum bestaat, dualistisch, maar dat alles een en dezelfde werkelijkheid is, inclusief wat ons overstijgt. Alleen, wij zien dat niet. Transcendentie zit ‘m niet in de werkelijkheid, maar in ons eigen instrumentarium. Ik heb vaak het voorbeeld gebruikt van een mier op mijn laptopscherm. De mier ziet enkel het glas onder zijn pootjes, hij heeft geen idee wie er achter dat scherm zit en wat die doet, en al helemaal niet wat er in Oekraïne gebeurt, toch behoort dat alles tot dezelfde werkelijkheid. Maar zijn instrumentarium is niet toereikend om de totale werkelijkheid te bevatten. Die totale werkelijkheid overstijgt/transcendeert hem. Vanwege de beperktheid van zijn eigen instrumentarium. Zo zie ik nu veel meer lagen en diepten in de wereld om mij heen dan toen ik kind was. Die lagen en diepten waren er al, maar nu zie ik ze pas. De transcendentie wordt gecreëerd door de beperktheid van mijn brein.
God behoort tot dezelfde wereld als wat ik om me heen zie met eigen ogen. De mysticus leert dat gaandeweg meer zien. Einstein zei: Er zijn werelden om ons heen die wij niet kunnen waarnemen. Opnieuw: die werelden behoren niet tot een andere werkelijkheid, nee, wij kunnen de totale werkelijkheid niet waarnemen.
Mystiek is bewustwording dat de werkelijkheid vele malen groter is dan wij kunnen bevatten en het ontdekken van de goddelijke dimensie ervan.
Die ‘werelden’ voelen voor ons als ‘een werkelijkheid buiten en boven ons’, maar ze maken deel uit van onze werkelijkheid. Wij zijn het die te beperkt zijn. Mystiek is voor mij ‘de ruimte van het volledig leven leren te doorgronden’. In het bijzonder de wereld van de liefde – die God is. Liefde: gewoon dit aardse leven en TEGELIJK overstijgend.
Ik hoop, beste Henk en Klaas, dat dit een beetje verheldert.
Wim
‘Mystiek is voor mij ‘de ruimte van het volledig leven leren te doorgronden’. Dat zegt mij wel wat. Het doet me denken aan Jung: liever een volledig mens dan een goed mens. En aan die donkere schuur, die toch deeluitmaakt van een zonnige dag. Die twee werkelijkheden lijken zo tegenstrijdig. Dat allebei tegelijk te zien vereist ook dat je accepteert dat beide waar zijn. En dat vind ik moeilijk. De ultieme werkelijkheid moet voor mij alleen maar mooi en goed zijn. En god moet alleen maar mooi en goed zijn, geen god die zelf ook lijdt onder zijn eigen kruis. Daar zit bij mij de weerstand, zwakte, angst.