Don’t worry, be happy

In de Top 2000 a gogo werd een reportage uitgezonden over Bob Marley, in het bijzonder zijn bekende nummer Three little birds. In dat heerlijke reggaeritme worden we opgeroepen om ons over geen ding zorgen te maken want “every little thing’s gonna be all right”. Ik heb dergelijke oppeppers altijd nogal oppervlakkig gevonden, maar in deze levensfase zie ik er de diepere laag van in. Neem het, lieve lezer, ter harte aan het begin van dit nieuwe jaar.

Door: Wim Jansen | Foto: Pixabay

Trouble double
Neem het ter harte. En dan niet alleen dat ‘don’t worry’ maar ook de positieve toevoeging ‘be happy’ uit een ander liedje, namelijk van Bobby McFerrin. Deze laatste beaamt dat er genoeg reden is om ons zorgen te maken, maar je maakt het er alleen maar erger mee: “In every life there are some trouble / but when you worry you make it double.”
Een waarheid als een koe. Als ik terugkijk op mijn leven wordt me dat steeds duidelijker.

Een van de elementen van een bijna-dood-ervaring is de zogenaamde terugblik. In aanwezigheid van een lichtgestalte wordt de ‘levensfilm’ afgedraaid, waarin de betrokkene in vogelvlucht zijn leven terugziet. Daarin is geen sprake van oordeel over je leven, maar van inzicht. Je leert hoe je echt zou moeten leven – dat onvoorwaardelijk liefhebben de enige manier is en dat geestelijke groei de enige reden is van ons bestaan op aarde.

Als mij dat zou overkomen, dan zou ik denk ik vooral te verstaan krijgen dat ik mij zo vaak nodeloos zorgen heb gemaakt. Ik ben niet ontevreden over hoe ik mijn leven heb geleefd – ik heb altijd het licht gezien, gezocht en gevonden – maar ik weet dat ik het soms zelf onnodig heb verzwaard door zinloze zorgen.
Het is licht en vurig geweest maar het had nog lichter kunnen zijn als ik mij had laten leiden door de wijze raad van de beide Bobby’s. Bijna alles waarover ik mij ooit zorgen heb gemaakt is uiteindelijk op zijn pootjes terecht gekomen. Sterker nog: is beter terecht gekomen dan ik had durven hopen.

Zorgen is angst
Het is natuurlijk niet louter negatief om je zorgen te maken. Soms kan het niet anders. En vaak zet het je aan om dingen te ondernemen, een oplossing te zoeken, rampen te voorkomen. Dat is de bezorgdheid die als signaal werkt om in actie te komen en verandering te bewerkstelligen. Dan is het vruchtbare bezorgdheid. 

Maar heel vaak maakt een mens zich zorgen over dingen waar je geen enkele invloed op hebt, waar je niets aan kunt veranderen, waar je machteloos bent. Zo maakte ik mij, na een zoveelste verhuizing, wel eens druk om een van onze kinderen als die niet meteen vrienden had. Was natuurlijk schuldgevoel! Maar toen ik erover begon te zeiken gaf hij te kennen het juist fijn te vinden om met rust gelaten te worden en bleek hij het liefst alleen te zijn.
O, hoe fout, vader Jansen: je projecteerde jouw angst op je kind.

Want aan zorgen ligt angst ten grondslag. Angst dat het niet goed zal komen. Angst is van alle demonen de achternaam. En angst heeft een geweldige fantasie. Ongelooflijk, zo creatief en vindingrijk de angst is om alle onzekerheden zo verschrikkelijk mogelijk in te vullen. Mijn geliefde is de meest relaxte persoon op aarde, maar toen een van onze zonen een week kwijt was in de woestijn van Arizona verzon haar brein de gruwelijkste scenario’s. Angst is de meester in ons brein in het creëren van dreiging en vervolgens het opblazen van dreiging.
Angst baart spoken. En spoken baren zorgen.              

Rasta, Jezus en Spinoza
De meeste dingen komen goed. En als het niet goed komt? Het is mijn ervaring dat het dan toch goed komt. Maar anders goed dan ik in mijn kop had. Ik kan het niet anders zeggen dan vanuit een universeel Godgevoel. Het oervertrouwen dat alle dingen uiteindelijk terugkeren en rusten in de Bron, het Licht, het eeuwige Bewustzijn, de Liefde – of hoe je de oerenergie die alles doordringt ook wil noemen.

Rasta’s noemen het gewoon God. In de genoemde reportage van de Top 2000 typeert Ricky Chaplin, de gids in het Marleymuseum in Kingston, het rastageloof als een mystiek geloof. Hij spreekt heel traditioneel over ‘the Almighty God’ waar rasta’s weet van hebben en die door hen wordt aangeroepen om hulp.
Ook Chaplin benadrukt dat ‘don’t worry’ niet betekent dat alles goed komt. Als Marley’s lied in het Ajax-stadion wordt gezongen betekent dat niet dat je de wedstrijd wint maar dat je je ook geen zorgen hoeft te maken als je verliest.
Alle dingen komen goed ook als ze niet goed komen. De werkelijke bron van het geluk zit dieper dan de oplossing van je problemen.         

Ook Jezus roept meerdere malen op om je geen zorgen te maken. Het is vast niet toevallig dat Bob Marley de ‘three little birds’ opvoert om zijn boodschap van zorgeloosheid uit te zingen. Hij was een bijbelkenner en het kan haast niet anders of hij heeft zich laten inspireren door de woorden van Jezus in de Bergrede: ‘Maak je geen zorgen. Kijk naar de vogels van de hemel’. Vogels zijn weliswaar niet lui en traag, veeleer altijd rusteloos in de weer, maar… zonder zorgen!    
Wat Jezus zegt komt hierop neer: Zorgeloosheid maakt je hoofd vrij om je te richten op de essentie. Focus op het Koninkrijk van God. Focus op de liefde. Al het overige wordt je toegeworpen – zoals de ‘three little birds’ de zaadjes krijgen toegeworpen uit de wiet van Bob Marley!   

Niet alleen ‘don’t worry’ maar bovendien ‘be happy’, zingt Bobby McFerrin. Hij zal die wijsheid hebben opgediept uit de vitale spiritualiteit van zijn eigen Afrocultuur. Toch kwam eeuwen eerder Spinoza tot hetzelfde inzicht in een totaal andere, westerse en rationele cultuur! En wel aan het slot van zijn Ethica (Stelling V,42): “Gelukzaligheid is niet beloning voor de deugd maar de deugd zelf.” Met andere woorden: Geluk is geen gevolg van iets, maar een oorzaak. Is een levenshouding in zichzelf. Komt vooraf. Kortom: Be happy – en de rest volgt vanzelf.  
Spinozakenner en collega Jan Knol vertaalt het aldus: Probeer niet eerst je problemen op te lossen om daarna gelukkig te worden, maar andersom: wees gelukkig en dan lossen je problemen zich vanzelf op.

Ik wens het u allen toe.
Ga leeg en onbekommerd 2023 in.
Don’t worry, be happy. 

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Komend voorjaar verschijnt van hem een nieuwe bundel met de mooiste liefdesgedichten, die hij schreef voor zijn geliefde Eliane. Titel: Eliane – liefdeslyriek. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.