Scheiden omwille van de liefde

Wij, mijn geliefde Eliane en ik, kregen nogal wat vragen naar aanleiding van het interview in Volzin (september-nummer) over onze ‘duurzame liefde’. Nu een van onze kinderen in scheiding ligt, brengt dat bij mensen in onze omgeving een schokeffect teweeg: Dat uitgerekend jullie dit nu moet overkomen! Na het verschijnen van ons boek Twee zwervers verliefd, bedoelt men dan. Maar ook in het interview benadruk ik al dat het goed kan zijn om te scheiden. En dat mensen vaak te lang bij elkaar blijven.

Door: Wim Jansen

Laat ik vooropstellen dat wij ons pleidooi voor duurzame liefde niet in tegenspraak achten met de scheiding binnen onze familiekring. Wij ervaren het ook niet als dramatisch. Het echt erge heeft zich namelijk al vele jaren geleden afgespeeld, in de vervreemding die toen inzette. De daadwerkelijke scheiding die nu plaatsvindt is niet meer dan een gevolg van die eerdere verwijdering.
En, zoals zo vaak, het was beter geweest als daartoe veel eerder was besloten.

Bovenstaande is het enige dat ik hier loslaat over dit familiegebeuren. Waar het mij om gaat is het hieruit gedestilleerde, algemene inzicht dat een scheiding geen tegenstelling hoeft te zijn van duurzame liefde. Ja, dat je het huwelijk soms prijs moet geven om de liefde te redden.
Ik noemde de inzettende vervreemding als het echt erge maar het werkelijk echt erge is misschien wel dat men op dat moment niet uit elkaar gaat. Het is mijn ervaring in pastoraat en vriendenkring dat men over het algemeen veel te lang in een malaisehuwelijk blijft hangen.
Zelf duurzaam liefhebber zijnde, maar ook als predikant, verwacht men van mij dat ik meega in de quote die vooral in kerkelijke kringen nogal eens opgeld doet: Er wordt te gemakkelijk en te snel gescheiden. Maar niets daarvan, er wordt veelal te traag en te moeizaam gescheiden!

Wat wel veel te gemakkelijk en te snel geschiedt is: trouwen! Het huwelijk – en elke andere vergelijkbare samenlevingsvorm – is een verbintenis die niet lichtvaardig moet worden aangegaan. Over het algemeen neemt men snel genoegen met een potentiële levenspartner, in de orde van: Je kunt niet alles hebben. Nee, je kunt niet alles hebben, maar om kans te maken op een duurzame liefdesrelatie mag je de lat best hoog leggen.

Dat mijn geliefde en ik een boek wilden en konden schrijven over onze bijzondere, duurzame liefde – en ons er meerdere malen over mochten laten interviewen – is mede te danken aan het feit dat wij voor ons huwelijk de tijd en de ruimte hebben gekregen om te blunderen en te twijfelen, met onze koppen tegen elkaar en de muur te lopen en elkaar voor de poorten van de hel weg te slepen. Wij zeggen altijd: Wij hebben alle shit voor ons huwelijk gehad, daarom is het ons zoveel waard geworden en kon de liefde alleen maar groeien.

Ik heb vele huwelijken en andere verbintenissen mogen inzegenen en machteloos moeten toezien hoe mager toegerust sommigen aan de gezamenlijke reis begonnen. Hoe er, om het met Hans Andreus te zeggen, ‘gevlagd werd met dunne leugens van liefde’ (Uit ‘Love, een tijdgedicht’)
Zelf hebben wij onze liefde ervaren als in het vervolg van datzelfde gedicht:

‘Liefde is hard,
is dier en diamant,
is woede en bloed en vuile handen
en dàn eerst, na de ellende

en het niets meer en nergens, de
zuivere steen en van de flonkering
doodstil stilstaande het hart daarin’

Natuurlijk besef en begrijp ik ook wel dat er vele argumenten zijn om langer bij elkaar te blijven en het niet al te snel op te geven. Zo’n vaak voorkomend argument vormen de kinderen. Het is goed om alles in het werk te stellen om het gezin bij elkaar te houden. Soms werkt dat, meestal als de relatie nog te redden is, bijvoorbeeld met behulp van relatietherapie. En mits er bij beide partners bereidheid is tot zelfinzicht en introspectie – allesbepalend, dit laatste!
Maar schrijnend zijn de verhalen van jongvolwassenen die mij ook bereiken, die vertellen dat hun ouders ter wille van hen bij elkaar bleven, maar dit in een zo ijzige en afstandelijke sfeer volbrachten dat de schade aan de kinderen groter werd dan wanneer ze met respect en goede, liefdevolle afspraken uit elkaar waren gegaan.

Het komt ook nogal eens voor dat mensen bij elkaar blijven uit gemakzucht of uit financieel oogpunt. De vruchten daarvan heb ik heel vaak teruggehoord op latere leeftijd. Een jarenlang net bij elkaar uithouden, ingesleten wrevel en het ontbreken van vitaliteit en seksualiteit: een liefde die permanent in de burn out-stand is komen te staan.
Ik heb zoveel verzuring en verdorring gezien dat ik iedereen zou willen toeroepen: Doe dit jezelf en elkaar nooit aan.

Meestal is het beter het huwelijk op te offeren aan de liefde. Scheiden is – ik zeg het nog maar eens voor de zekerheid – géén zonde. Net zo min als vreemdgaan een zonde is in een huwelijk dat al jaren leeg en liefdeloos voortsukkelt.
Als het huwelijk ontbonden is ontstaat er weer ruimte voor liefde. Liefde op afstand, liefde met respect, liefde waarin je elkaar vrij laat. Liefde die weer kan ademen, omdat zij in de gestalte van de formele verbintenis geen lucht meer kreeg. En die zo, los van enige dwang, alsnog kan worden tot, ja, duurzame liefde!
Daarom schreef ik, promotor nota bene van duurzame liefde, onderstaand gedicht:

Afscheidswoorden bij een scheiding

Ik laat je gaan
nu er nog sprake is van liefde,
op z’n minst nog een restant.

Ik laat je gaan
voor wij elkaar verzuren
en naar het leven staan.

Ik laat je gaan
voor wij elkaar elk greintje licht benemen
en stikken in elkaar.

Ik laat je gaan
met de herinnering aan al het moois
nog niet bedolven onder opeengehoopte wrok.

Ik laat je gaan
om wat van onze liefde is gebleven
te kunnen koesteren en redden.

Ik laat je gaan
je dankend om wie je voor mij bent geweest;
ik laat je gaan in liefde.

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Recent verscheen Twee zwervers verliefd van hem en zijn vrouw. Voor meer info: www.wimjansen.nu.