Tijdens een symposium in de Geertekerk in Utrecht presenteerde Frits de Lange begin maart zijn nieuwe boek Overweldigend, leven met wat je niet in de hand hebt. Hij betoogt hierin dat ons leven vaak niet zo rustig verloopt als we wensen. Rampen overkomen ons in de persoonlijke sfeer, door ziekte, verlies en dood, en daarbuiten zijn er natuurrampen, een oorlog in Oekraïne en de klimaatveranderingen. Zaken die we niet in de hand hebben en ons kunnen overweldigen. Op de een of andere manier moeten we ons daartoe verhouden, moeten we een balans zien te vinden.
Door: Wim Davidse | Foto: Pixabay
Het woord ‘overweldigend’ doet me denken aan mystieke ervaringen. Komt mystiek aan de orde in het boek van De Lange? Ja, hij maakt hierin enkele uitstapjes naar de mystiek. In het vervolg geef ik daarvan enkele voorbeelden.
Overweldigende gebeurtenissen
Al op de eerste pagina van de tekst vertelt De Lange over een ervaring die je wel een beetje als mystiek kunt duiden. In zijn studententijd draaide hij de Eerste symfonie van Brahms op zijn pick-up. Bij de eerste maten ervan raakte hij ‘totaal van de wereld’: “… Ik moest me totaal overgeven aan die zee van klank. Een moment lang was ik geen ik meer, maar voelde ik me deel worden van iets oneindig groots en machtigs.”
Soms overkomt het je, zegt hij vervolgens: “Een kunstwerk waar je perplex van staat, een popsong die je van de sokken blaast. Een adembenemend uitzicht in de bergen…” Hij noemt hierbij allerlei voorbeelden van gebeurtenissen die het leven overweldigend maken.
Overgave aan het leven
Meister Eckhart komt aan de orde in hoofdstuk drie, in de paragraaf met als titel ‘Leven in vervoering’. De Lange keert zich hierin tegen Descartes met zijn scheiding van lichaam en geest. Hij zegt in navolging van de filosoof Deleuze dat we destijds de verkeerde afslag in de filosofie hebben genomen. We hadden moeten luisteren naar Spinoza, die meer de hele mens zag, als deel van een groter geheel.
Deleuze pleit voor een intens leven, hij wil radicaal immanent denken. De Lange herkent hierin iets van ‘de aardse mystiek van de middeleeuwse mysticus Meister Eckhart (c. 1280 – c. 1328)’. Die zei dat je het leven moet liefhebben om het leven zelf. Het leven heeft zijn zin in zichzelf. “Als je duizend jaar lang aan het leven zou vragen: waarom leef je? – en als het kon antwoorden, zou het niets anders zeggen dan: ik leef omdat ik leef. Dat komt doordat het leven uit zijn eigen grond leeft en onverwijld uit zichzelf.” Het bekende ‘leven zonder waarom’ van Eckhart.
Ik zie dat als een soort overgave aan het leven. Het leven weet het vaak beter dan ikzelf. Dat heb ik eens ervaren toen ik overweldigd werd door een ingrijpende gebeurtenis: mijn vrouw kreeg op drieënveertigjarige leeftijd een hersenbloeding en raakte daardoor rechtszijdig verlamd. De nacht na dat gebeuren kon ik natuurlijk niet slapen, er woelde van alles door mijn hoofd, maar ineens kwam er: ‘Ik zal hiervan groeien als mens’. Dat gaf me daarna een soort kracht om door te gaan, om overeind te blijven. Ik heb ervan geleerd dat het leven het soms overneemt als je in verwarring bent en niet meer weet hoe verder te gaan.
Het leven een dans
Hoe ga je het beste met een overweldigend leven om? Als antwoord komt de Lange op ‘de kunst van het afstemmen’. Hij zoekt hiervoor metaforen in muziek en dans. “Stem je leven af op wat je overkomt, zoals een muzikant afstemt op de band of het orkest, een danser op de ruimte, een beeldend kunstenaar op het materiaal waarvoor hij een vorm zoekt.”
De Lange verduidelijkt zijn muzisch paradigma in hoofdzaak aan de hand van twee moderne denkers, Hartmut Rosa en John Dewey. Maar bij dit verduidelijken vindt hij ook inspiratie bij de middeleeuwse filosoof en mysticus Jakob Böhme (1575-1624). Die beschreef ons lijf als een resonerend lichaam, als de klankkast van een instrument die een signaal opvangt en als klank weer teruggeeft. “Böhme zag in alle dingen een muziekinstrument”, citeert de Lange verder. “De natuur verstaat hij als een gigantische kosmische concertzaal, waarin alles met alles vibreert en communiceert.” De Lange wijst er op dat Böhme dit niet helemaal zelf bedacht heeft. En daar komt Eckhart weer, nu met zijn opvatting dat een ontvankelijk, leeg gemoed gezien kan worden als een innerlijke resonantieruimte.
Ik wil hieraan toevoegen dat bij zo’n ontvankelijk, leeg gemoed, het leven het best tot leven kan komen. Afstemming op ingrijpende zaken die je overkomen heeft voor mij iets weg van overgave eraan. Dansen ermee vind ik wel wat makkelijk, dat miskent de worsteling die er ook is in zulke gevallen. Maar voor De Lange zal leren dansen ook een hele worsteling zijn voordat hij komt tot overgave eraan. Hij is een “hark op de dansvloer”, schrijft hij zelf.
Over het boek ‘Overweldigend’ van Frits de Lange:
Overweldigende ervaringen worden vaak buiten het alledaagse leven geplaatst. Die ervaringen overweldigen ons, maar daarna gaat het gewone leven weer verder.
Frits de Lange beweert het tegendeel: overweldigende ervaringen zijn juist de grond van ons bestaan. Het hele leven is overweldigend. Dit besef biedt ons een sleutel tot een nieuwe, rijkere verhouding met de wereld om ons heen. Een boek voor de filosofische zinzoeker dat laat zien hoe we niet alles onder controle hebben en waarom dat helemaal niet erg is. Klik hier voor meer informatie of om het boek te bestellen.
Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut en is auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici.
