Gek of God?

Het verhaal gaat dat Godervaring, mystieke, spirituele, religieuze ervaring of hoe je het ook noemt nog steeds een taboe is in de psychiatrie. Dat het niet serieus genomen wordt of zelfs geduid als horend bij het ziektebeeld. In deze column een ander verhaal. Een verhaal dat geen gelijk claimt maar op z’n minst ook waar is. Het aangrijpende verhaal van de moeder van Naära, een jonge vrouw die er voor koos om haar leven te beëindigen – maar die alles wist van Godervaring.

Door: Wim Jansen | Foto: Pixabay

De laatste tijd is er de nodige aandacht voor de rol van, ik noem het nu maar even, mystieke ervaring in het genezingsproces van een psychische ziekte. Ik verwijs bijvoorbeeld naar de post op Facebook van Margaretha Coornstra, n.a.v. de lezing van Michael Elias over psychose, op 15 augustus jl. in de Dominicuskerk.

Afgelopen winter verscheen in Volzin, van de hand van Vincent Duindam, het essay Psychologie moet zich óók door de mystiek laten inspireren. Deze titel zegt al meteen genoeg over de strekking van het hele essay. Een pleidooi om de ziel weer terug te brengen in de psychologie en door stilte en meditatie ‘uit je verhaal te stappen’.  

Een pleidooi dat ik onderschrijf, niet middels citaten uit bovenstaande artikelen, maar door het verhaal weer te geven van een ervaringsdeskundige. 

Geen ruimte
Ik vertel het verhaal met toestemming van en zelfs deels in de woorden van de moeder, maar om een op een herkenning te voorkomen heb ik feiten gewijzigd en fictieve elementen toegevoegd. Ik noem haar dochter Naära, hebreeuws voor: meisje. Naära was een intelligente en talentvolle jonge vrouw, maar ze was op een gegeven moment een weerloos meisje in de klauwen van haar ziekte, die haar dreef tot het beëindigen van haar nog geen 30-jarige leven.   

En toch, midden in de geestelijke pijnen en de eenzaamheid, kende ze intense momenten van sereniteit, liefde en God. Die haar echter door de behandelaars werden ontnomen – aldus haar moeder:

‘Naära heeft in  haar tijd van behandeling hard moeten knokken voor het stukje geloof/religie.

Er was geen ruimte voor. Toen zij vertelde over het klooster waar ze nu en dan heen ging kreeg ze veel kritiek. Sommigen dachten dat het een sekte was en alles wat ze erover vertelde werd negatief bejegend. De staf greep in dit soort situaties niet in en liet het gebeuren, wat haar een enorm gevoel van onveiligheid gaf. Zij voelde zich hierdoor ook erg eenzaam.

Haar verlangen naar contemplatie bezorgde haar, naast alle andere diagnoses, ook nog de diagnose ‘Obsessief Compulsieve Stoornis’. Dit omdat ze voor de maaltijd een moment van stilte wilde.’

‘Letterlijk zei haar behandelaar: “Als je hier klaar bent met de therapie heb je die god niet meer nodig, want god is een illusie.”

Ook haar psychoses werden gekoppeld aan haar Godervaring: ”Je hebt in je psychoses dingen gezien die er niet waren”. Toen ze dat weekend thuis kwam was ze totaal overstuur. Ze wist heel goed dat ze gedurende haar psychoses dingen en geluiden had gehoord die er niet waren. Dit was toen ze in de isoleer zat. Maar haar Godervaring in het klooster was van een heel andere orde. Ze was een keer aan het wandelen. Toen had ze de ervaring dat ze ‘wandelde met God’. Ook in de kapel had ze zo’n ervaring die ze verwoordde in een gedicht. In haar gedichten kon ze aan deze gevoelens woorden geven, aan deze zoektocht en hoe ze het soms even vond.

Binnen de therapie was hier geen ruimte voor.’ 

Glimlach
‘Het waarom zal altijd een mysterie blijven al zijn er wel bepaalde gebeurtenissen die haar toch al wankele evenwicht ernstig hebben verstoord. Maar die glimlach blijft me altijd bij.

Ik vond haar liggend op haar bed in haar mooiste bloes. Ze lag er heel rustig bij, sereen is denk ik het goede woord en ze glimlachte alsof ze iets heel moois ervaren had. Misschien is het daardoor dat ik geen seconde in paniek was, niet gegild heb maar rustig 112 heb gebeld en begonnen ben met reanimeren totdat de ambulancebroeders dat van mij overnamen.

Het was natuurlijk een onwerkelijke situatie, maar ik was kalm en ik ben daar nog altijd verbaasd over. Heel die avond staat nog glashelder op mijn netvlies.

Ze was zo mooi zoals ze daar lag. En die wonderlijke glimlach is al die dagen gebleven. Ze was gelukkig, dat was wel duidelijk.’

Al daalde ik af in het dodenrijk
Dit verhaal van de moeder van Naära doet me denken aan het boek Op zoek naar het geluk van mijn reeds lang overleden hoogleraar Ethiek in Brussel, dr. Gerrit van Leeuwen. Daarin geeft hij een voorbeeld van zo’n moment van licht in de duisternis:

‘Een uiterste, zowel van omstandigheden als van het teken van licht, geeft Dostojevski in zijn Demonen, als de demonisch getormenteerde en tot wrak geslagen Kiriloff iets van geluk ervaart in het zien van een door de wind bewogen blad in de herfstzon.’

Kiriloff beneemt zichzelf het leven. Maar toch dat moment van geluk: een blad in de herfstzon. Van Leeuwen wijst erop dat dit moment van troost bij Dostojevski speelt aan de laatste grens, maar zelf zet hij een stap verder, over de grens. Hoe? Door uitgerekend hier Psalm 139:10 te citeren:

‘Al daalde ik af in het dodenrijk – Gij zijt daar’.     

Prachtig! Deze tekst zal voor veel nabestaanden van geliefden met een zelfgekozen levenseinde een troost zijn. In de woorden van Van Leeuwen: ’Voor de grens is er naast de demon de engel, over de grens is er de eeuwige Presentie.’

Dat is mooie taal, maar het is de taal van een theoloog. Liever sluit ik af met de doorleefde taal van de moeder van Naära: ‘Ik ben er zeker van dat ze in haar laatste ogenblikken een prachtige ervaring heeft gehad en vanuit die overtuiging kon ik ook zeggen: “Ze legde haar leven in Gods hand”.

Ook ik geloof niet in een hemel zoals ons dat als kind werd geleerd. Ik weet niet waar ze is. Ik weet alleen dat het goed met haar is, dat ze veilig is en dat haar liefde nog in en om mij heen is.’

Dank!

Dank, moeder van Naära, voor dit bijzondere verhaal!

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Onlangs verscheen zijn boek Brandend verlangen. Voor meer info: www.wimjansen.nu.