Zuiverheid en politiek

De aanleiding tot dit schrijven is natuurlijk Pieter Omtzigt en zijn pas op de plaats. Alom klinkt nu het oordeel, waarbij het buitenspel zettende ‘functie elders’, dat eerst zo’n verontwaardiging opriep, nu plotseling wel wordt omarmd. Hadden het CDA en Rutte toch gelijk! De man is niet geschikt voor de politiek. Maar dat beschouw ik nu juist als een groot compliment. Wie zijn menselijke zuiverheid wil bewaren kan de politieke arena beter mijden.

Door: Wim Jansen | Foto: Pixabay

De zuiverheid van wethouder Keldermans
In de zomer van 1994 werd ik gevraagd om een ‘preek’ te houden voor de Tweede Kamerfractie van het CDA, die een uitstapje naar Zeeland maakte. Waarom men het oog op mij had laten vallen is mij nog steeds niet duidelijk. Vermoedelijk verdacht men mij van CDA-sympathieën, terwijl ik daar toch niet mee aan de weg timmerde. De fractie bestond toen nog uit het respectabele aantal van vierendertig leden. Daar kan het huidige CDA alleen maar van dromen.

Ik heb mij altijd kritisch verhouden tot politiek en politici. Heb er weinig vertrouwen in. Tevens beschouw ik met Churchill de democratie als ‘de slechtste regeringsvorm maar we hebben geen betere’. Heel veel politici zie ik vooral overleven, woordspelletjes spelen, de pijnpunten weglachen, kortom, het vege lijf redden. Met Rutte als ultieme voorbeeld van een best aardige, maar toch gladde survivor.
De oorspronkelijke, menselijke zuiverheid, waarvan ik overtuigd ben dat die aan het begin staat van politieke idealen en van de reden om politicus te worden, lijkt ten onder te gaan in compromissen en partijbelangen.

Voor de CDA-fractie toen, in het kerkje van Hoedekenskerke, preekte ik dan ook over zuiverheid in de politiek. Ik citeerde een prachtige zin die mij was bijgebleven uit de roman De komst van Joachim Stiller van Hubert Lampo. Daarin wordt een zekere wethouder Keldermans opgevoerd die door Lampo als volgt wordt getypeerd: ‘… door de uitoefening van het gezag veel minder in zijn menselijke zuiverheid aangevreten dan ik het mij tot dusver had voorgesteld.’ De wethouder heeft zich in de loop van het verhaal ontpopt tot een integere bestuurder, die niet samenvalt met zijn rol en politieke belangen, maar in alles een mens blijft.  
Deze zin impliceert een uitzondering op de regel. En die regel is: het uitoefenen van gezag vreet een mens aan in zijn menselijke zuiverheid. We zien het in de politiek gebeuren.

De CDA-leden waren aanvankelijk niet blij met deze vaststelling. Ze voelden zich aangevallen… tot ik de angel eruit haalde door te erkennen dat die valkuil van het gezag voor alle beroepen geldt, zeker ook voor predikanten! Toen was men gerustgesteld. 

De zuiverheid van Pieter Omtzigt
Als het gaat over de zuiverheid van Pieter Omtzigt kunnen we kort zijn: daar was tot voor kort iedereen wel van overtuigd. Cynicus Maarten van Rossem typeerde hem zelfs als ‘een Here Jezus’. Uit Omtzigts inspanningen inzake de schandalige toeslagenaffaire is zijn menselijk zuivere intentie wel gebleken. Hij is uit het juiste hout gesneden. Dat resulteerde in overweldigende resultaten voor zijn partij NSC in de peilingen en al iets minder in de werkelijke verkiezingen. Maar inmiddels is hoon zijn deel. Zeker nu hij zich weer heeft moeten terugtrekken, om een ernstige burn out voor te zijn, wordt hij alom ‘niet geschikt’ verklaard en komt de ‘functie elders’ akelig dichtbij.    
Waar ging het mis?

Ik denk juist ook in zijn zuiverheid. Immers, daar hoort bij dat je het niet wilt laten bij oppositie maar ook verantwoordelijkheid neemt. Dit ‘met je poten in de stront gaan staan’ zegt alles over de pure intentie om niet de weg van de minste weerstand te kiezen en wel de confrontatie aan te gaan. De confrontatie met onvermijdelijke compromissen, vrijwel altijd zetelverlies, impopulaire maatregelen en het voortdurend schurende overleg met coalitiegenoten. In dit geval ook nog eens coalitiegenoten die fatsoen niet hoog in het vaandel hebben en hun groei te danken hebben aan onderbuikgevoelens en symboolpolitiek.

Het was eenvoudigweg een onmogelijke missie. Omtzigt heeft niet goed ingeschat hoe groot de verschillen waren en ook de verschillen in intenties. Sowieso stelde het mij – en vele anderen – teleur dat hij bereid bleek om ‘over rechts’ te gaan. Dat was nu net wat niet past in zijn sociale agenda. Met populisten is het kwaad kersen eten. Dat had hij moeten inzien. Niettemin, dat hij deze heilloze samenwerking een kans wilde geven mag naïef zijn, maar komt voort uit zuiver idealisme.
En nu gebeurt er van alles en wordt er van alles om hem heen geschreeuwd en gesjoemeld waar hij als integer politicus van walgt. Dit heeft hij nooit gewild. Geen wonder dat er niet altijd even beheerst en beleefd gereageerd wordt. Dat de emoties oplopen.

Maar laat dit dan nu ook maar eens duidelijk worden: politiek is emotie. En zichtbare emotie is het enige wat politiek en politici geloofwaardig maakt!      

De zuiverheid van Hammarskjöld
Je zou zeggen: Wees dus trots als je het niet redt. Het pleit voor Omtzigt dat hij het telkens niet uithoudt in de politiek. Wie zijn menselijke zuiverheid bewaart heeft niets in die wereld te zoeken.
Toch zijn er de uitzonderingen. En niet alleen in de romanfiguur van Lampo. Ik denk nu het meest aan VN-secretaris Dag Hammarskjöld. Hij moest ploegen op de rotsen van het wereldgebeuren. Dat was en is nog vele malen weerbarstiger en gevaarlijker dan het getob in de landelijke politiek. 

Maar wat we van hem weten is dat hij er een groot aandachtspunt van maakte om zijn menselijke zuiverheid te bewaren. Namelijk in mystieke introspectie. Door structureel de weg naar binnen te gaan en op koers te blijven. Door ‘merkstenen’ uit te zetten die hem moesten behoeden voor dwaalwegen. Alles toetste hij eerst in de stilte:

Begrijpen – door stilte,
handelen – uit stilte,
winnen – in stilte.

Ik ben ervan overtuigd dat deze inkeer in de stilte, gepaard gaand met het ‘proeven van de nieren’ wat betreft menselijke zuiverheid, het recept is, niet alleen om staande te blijven in de politiek, maar ook om dat integer te doen.    
Ik hoop toch zo dat Pieter Omtzigt in het mooie Twente die stilte vindt.
Die indringende, zuiverende stilte van Hammarskjöld.

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op zaterdag 30 maart werd zijn nieuwe boek Telkens een lichtkring dieper gepresenteerd in Vlissingen. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.