Kankernederlander

Iemand toonde mij een viraal gegaan filmpje, waar ik erg van schrok. Het betrof een groep Marokkaans-Nederlandse pubermeisjes die samen een wit Nederlands pubermeisje in elkaar sloegen. Ik zou het graag zeggen zonder nationaliteit te noemen, maar het vervolg laat zien dat het daar juist om gaat. Hun reactie, toen haar vader haar te hulp schoot, verbijsterde mij: Kankernederlander! Waar komt deze haat uit voort? Uit groepsdenken en nationalistisch superioriteitsgevoel, vrees ik.  

Door: Wim Jansen

Het zal andersom ook gebeuren maar nu was dit aan de hand. Had het meisje iets uitgelokt? Nee, enkel haar kwetsbare uitstraling maakte eenvoudig een groepsmachtsgevoel in hen wakker. Dit gebeurt onder jongeren en we zijn het bijna normaal gaan vinden. Maar een zo diep gewortelde haat tegen de bewoners van je thuisland, terwijl je toch zelf ook Nederlander bent, nee, daar kan ik niet bij.

Nationalisme de wortel van alle kwaad
Blijkbaar heerst er in deze gezinnen een sfeer van wrok en woede. Dat was totaal niet aan de orde bij de eerste generatie die naar Nederland kwam. Het is gaandeweg de volgende generaties alleen maar erger geworden, in gelijke tred met de behoefte om zich te profileren qua godsdienst en cultuur. Wanneer iemand een scheldnaam hanteert, waar de naam van de nationaliteit deel van uitmaakt, is dat blijkbaar een bron van verachting en beschouwt men de eigen nationaliteit als superieur.

En dat bepaalt me er maar weer eens bij dat groepsdenken en nationalisme de wortel van alle kwaad vormen. Reserveer chauvinisme en volksliederen en vlaggen uitsluitend voor spelsituaties, zoals de Europese Kampioenschappen Voetbal. Daar kan het geen kwaad, al schrik ik ook daarbij soms van de fanatieke en verbeten uitdrukkingen op de gezichten van de spelers.

Maar al dat ‘eigen volk eerst’, of het nu van de witte aanhangers van Trump of Wilders afkomstig is of juist van Nederlanders van kleur, is de heilloze weg die leidt naar verdeeldheid, polarisatie, vooroordelen en – zoals in het filmpje – haat.
Het laat weer eens zien hoeveel groepen in onze samenleving in bubbels leven, waarbuiten alle anderen alleen maar ‘kanker’-dit of ‘k*t’-dat’ kunnen zijn.
Het moet verschrikkelijk zijn om in zo’n vijandige, stekelige sfeer te leven.     

Antwoord van de liefde?
De reacties van de mensen om mij heen, die dit filmpje zagen, bestonden voornamelijk uit woede en verontwaardiging. In de orde van:
Zij zijn toch zelf ook Nederlanders?
En: de meeste Nederlanders zijn zelf oorspronkelijk ook van elders gekomen?
En (van absoluut GEEN Wilders-aanhangers!): je zou haast gaan begrijpen waarom mensen op Wilders stemmen.
En zelfs: wat een tuig! Niemand zal ze missen…   

Tja, ongeacht wie de daders zijn, het eerste wat je voelt is verontwaardiging, als je ziet hoe een onschuldig passerend meisje – in haar eentje – wordt mishandeld door zo’n zich sterk voelende groep. En die verontwaardiging verkeert in woede bij dat scheldwoord met de verschrikkelijkste ziekte erin, gekoppeld aan de volstrekt onschuldige nationaliteit. Ook bij mij.
Tegelijk weet ik natuurlijk dat dit niets oplost.

Vanuit mijn diepste levensgevoel en overtuiging zeg ik dat het antwoord liefde is. Maar kom daar nu eens mee aanzetten bij het getraumatiseerde meisje en haar ouders. Aan dat gevoel van onrecht moet dan ook eerst recht worden gedaan, op z’n minst door aangifte te doen. Liefde is om te beginnen ook recht! Je kunt zelfs zeggen dat het een daad van liefde is om de daders te straffen. En stevig ook. Dat is dan zowel liefde voor het slachtoffer als, ja, voor de daders.

Liefde schept ook ruimte. Ruimte voor de tragiek van het menselijke gedrag – want dat is dit ten diepste, tragiek geboren uit talloze misverstanden en primitieve gevoelens. Ruimte voor het inzicht dat daders ook altijd slachtoffer zijn. En ruimte voor de schade die zij met hun mensonwaardige gedrag ook zichzelf berokkenen.

Een andere overweging is nog dat haat contraproductief werkt. Haat maakt alles erger. Haat keert als een boemerang bij je terug in de vorm van onrust, angst, negatieve gevoelens, verduisterd gemoed. Uiteindelijk kwets een mens zichzelf het meest door haat jegens de ander.

De wijsheid van Spinoza
Beter is de wijsheid van Spinoza, die alle menselijke hartstochten en onderbuikgevoelens – en dus ook groepsdenken en nationalisme  – terugbrengt tot een haast onontkoombare keten van oorzaak en gevolg. Niet om ze goed te praten maar om ze in hun ontstaan te zien: dit is wat er eigenlijk plaatsvindt! En dat gebeurt grotendeels buiten mensen om. Het gebeurt aan hen.
In Stelling 1,28 in de Ethica omschrijft Spinoza het als volgt:

Elk eindig, bepaald ding is tot bestaan en werken bepaald door een ander eindig, bepaald ding, dat op zijn beurt tot bestaan en werken is bepaald door weer een ander eindig, bepaald ding, dat op zijn beurt tot bestaan en werken is bepaald door weer een ander eindig bepaald ding, en eindeloos zo voort.

Het ‘bestaande en werkende’ groepsmachtsgevoel en het nationalistische superioriteitsgevoel bij de Marokkaans Nederlandse meisjes komen voort uit de ‘bestaande en werkende’ frustratie die zij thuis en in de biotoop van hun jeugd opsnuiven, die op hun beurt misschien voortkomt uit ontworteling en vervreemding van de roots, die weer voortkomen uit cultuurverschillen die in de zestiger jaren te snel overbrugd moesten worden – en eindeloos zo voort.
Dezelfde keten van oorzaak en gevolg kun je toepassen op ‘de andere kant’. Het zal niemand verbazen als dit mishandelde meisje zich later ontpopt als een fanatieke Wilders-aanhanger.

Alleen als we doorhebben wat er werkelijk gaande is kunnen we het kwaad – lees: groepsdenken en wij/zij denken – bij de wortel aanpakken. Alleen als we de weg naar binnen gaan en alle ongezonde nationalisme in onszelf onderkennen kunnen we ons ervan bevrijden.

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op zaterdag 30 maart werd zijn nieuwe boek Telkens een lichtkring dieper gepresenteerd in Vlissingen. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.