God is ook Eros voor wie alleen is

‘“Wat jammer dat er door theologen zo weinig geschreven wordt over de liefde”, verzuchtte laatst iemand met wie ik stond te praten. “Psychologische handboeken zijn er in overvloed, maar ik denk dat theologen net een ander perspectief zouden bieden.” Dit citaat is afkomstig uit een boeiend artikel van de theologe Liesbeth Jansen (geen familie) op de website van Volzin: Tussen verlangen en vervulling. De liefde tussen Jezus en Maria Magdalena.

Door: Wim Jansen | Foto boven: De extase van St. Theresa, van Bernini

Een ander perspectief
Dat er door theologen zo weinig geschreven wordt over de liefde…
Nu, dat kan men mij moeilijk verwijten. In bijna al mijn columns, essays, artikelen en boeken schrijf ik onbekommerd over de liefde. Sterker nog, over de lichamelijke liefde, erotiek, seks. Laatst zei een collega: “Je bent vermoedelijk de eerste theoloog die God in de clitoris situeert.”

Ik weet niet of dat zo is, maar ik hark het graag als compliment binnen. Want het is, vrees ik, waar dat er door theologen weinig over de liefde wordt geschreven en zeker over seksualiteit. Dus stel ik er een eer in om dat niet te kunnen laten – want dat is mijn drijfveer: een lofzang op de schoonheid en de Goddelijkheid van de erotiek. En dat dit zo langzamerhand wel eens benadrukt mag worden, juist nu seksualiteit, middels Metoo en de vele meldingen van ‘grensoverschrijdend gedrag’ weer in zo’n verdacht daglicht is komen te staan.

Ik weet natuurlijk ook wel hoe ranzig en verslavend en zelfs gewelddadig seksualiteit kan ontaarden – zoals eten tot vreten kan worden – maar dat mag de schitterende, vervullende dimensie ervan niet aantasten. Hoog tijd om die kant te belichten. Om, conform het citaat in de aanhef, een ander perspectief te bieden. Het perspectief van de liefde.

Als je het moet doen met jezelf…
Je moet wel over een zekere schaamteloosheid beschikken om hierover te schrijven en gelukkig beschik ik daarover in ruime mate. Het zijn soms ongemakkelijke thema’s, die velen nog altijd het schaamrood op de kaken jagen.
Maak je borst maar nat, zei mijn uitgever bij het verschijnen van mijn laatste, sterk erotisch geladen boeken Brandend verlangen en het liefdesboekje Kijk eens lief, want Nederland wordt preutser en preutser.   

Zo’n ongemakkelijk thema is zelfbevrediging. Ik noem het liever zelfliefde. Preuts of niet, laten we het daar toch maar eens over hebben, want in mijn lofprijzingen op de erotiek wordt mij vaak de vraag gesteld: ‘Allemaal mooi, die erotische vervullingen van jou, maar als je alleen bent? Of je bent wel samen, maar je moet om welke reden dan ook afzien van seks? Is er ook sprake van een Goddelijke dimensie als je het moet doen met jezelf?’

Niet alleen ‘geen zonde’
Dat eeuwige taboe… In de zestiger jaren van de vorige eeuw werd het wel doorbroken. Ik herinner me als puber een verlichte radiodominee – waar ik zeer per ongeluk naar luisterde – die het er zowaar over had. En hoe! Voor die tijd ongehoord, denk ik. Hij verkondigde namelijk klip en klaar dat zelfbevrediging geen zonde was. Nou, u begrijpt wel, dat was voor mij, wars van dominees en toen reeds een erotisch dier, een hele opluchting. Eindelijk gerustgesteld durfde ik daarna pas los te gaan…
Maar serieus, voor veel mensen zal het wel degelijk een bevrijding zijn geweest. Net zoals het later vele celibatair levenden geholpen zal hebben dat Anselm Grün een lans brak voor de lijfelijke zelfliefde.    

Dat was de vorige eeuw. Veel zijn we echter nog niet opgeschoten sindsdien. Tenminste niet als het gaat over het uit de taboesfeer en het verdomhoekje halen van seksualiteit. Gelovigen mogen dan al opgelucht ademhalen dat ze in ieder geval geen zonde hebben bedreven na een prettige masturbatie, maar deze handeling positief duiden en verbinden met God is velen, zo is mijn ervaring, een brug te ver.
Die stap wil ik niettemin graag zetten. Zelfbevrediging, masturberen, lijfelijke zelfliefde of hoe je het aangename handwerk ook noemt is niet alleen geen zonde, maar is wel degelijk liefde. Is Goddelijk. Is God.
God is volop aanwezig in de liefde voor het lichaam. Manifesteert zich in het zoete gevoel van de lichte erotiek. Troost je in het bespelen van je lichaam. Schenkt zichzelf uit in lustbeleving. Zingt in je orgasme.
Wie? God, ja.

Anders gezegd: de erotische ervaring, of je die nu met z’n tweeën beleeft of alleen, bevat een parallelle verwijzing naar de mystiek. Kan zodoende dienen als metafoor voor de mystiek. En andersom bevat de mystieke ervaring onmiskenbaar een erotische component.
Wie Bernini’s beeldhouwwerk De extase van Theresa in ogenschouw neemt, kan moeilijk anders dan daarin de gelijkenis herkennen van de eenwording met God en een orgasme.   

God/Liefde in het orgasme
Ik geef twee voorbeelden van deze ervaring. Welke ervaring? De aanwezigheid van God/Liefde in het door masturbatie opgewekte orgasme. Het zijn ware getuigenissen, van vrouwen, weduwen, die mij dit hebben toevertrouwd en toestemming hebben gegeven hun verhalen weer te geven.

Het eerste voorbeeld komt uit mijn Brandend verlangen. Het gaat over de intense nabijheid van de gestorven geliefde, zijn aanwezigheid als Liefde:
‘Die nabijheid is zo innig dat ze zelfs seksueel nog met hem verkeert. […] Zij viert de lichamelijke liefde met zichzelf door zich de vrijpartijen met haar geliefde te binnen te brengen en blijft zo met hem verbonden tot in het erotische toe. De doden, ze zijn meer levend dan dood.’

En onlangs ontving ik een mail van een vrouw die al lange tijd haar geliefde moet missen, maar in de eenzaamheid een innig leven met God heeft – God in haar – en daar uiting aan geeft in haar bepaald niet uitgedoofde seksualiteit.

Ze vertelt vrijmoedig over haar ‘eigen korte huwelijksleven dat zo dicht, ik durf zelfs zeggen gelijkt op het jouwe met Eliane. De rijke ervaringen met een God die me al van kinds af aan altijd nabij was en nu in jaren van levensgroei me blijft dragen. […]

Het altijd mijn eigen aanwezigheid ervaren, zo weinig met anderen, is een nieuwe weg die ik bewandel. God is dan mijn beste maatje, mijn grote VRIEND. Het mooiste is, dat ik steeds God IN mij voel …en ik IN God. Daar put ik de vreugde en vrede en rust uit. […]
Ik beleef mijn lichaam na jaren heel vrij om het lief te hebben. Te genieten van het orgasme moment dat mij steeds bij de geboortekreet brengt.
Dan bid ik dankbaar tot God om de rust die mijn lichaam dan ervaart. Het durven liefkozen van mijn lichaam is een groot groeiproces geweest, want zoals je zegt is die God anders dan vroeger. Voller van Liefde en een geheel van alles geworden.’

Ik dank beide vrouwen voor hun mooie verhalen. Dat ze mij, een man, hun meest intieme beleving hebben toevertrouwd en dat ik die hier mocht delen. Opdat er meer geschreven mag worden door theologen over de liefde. Ook over de lijfelijke liefde. En ook als je alleen bent.  

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Afgelopen zomer verscheen zijn boek Brandend verlangen. Voor meer info: www.wimjansen.nu.