In het boek Grand hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer zegt de beheerder van dit hotel, Montebello, ergens: ‘Ik heb veel meer verleden dan toekomst’. Toen ik dit las dacht ik: ja, dat geldt ook voor mij met m’n 81 jaar. Maar toen kwam er ineens op: ik heb eigenlijk veel meer nu. Je kunt steeds weer herinneringen uit het verleden ophalen, of erover piekeren dat je nog maar zo weinig jaren voor je hebt, maar je kunt ook zoveel mogelijk in het heden leven. Dan zijn verleden en toekomst niet zo prominent aanwezig.
Door: Wim Davidse | Foto: Pixabay
Eigenlijk is er alleen maar nu, heb ik geleerd van kerkvader Augustinus. In zijn persoonlijke boek Belijdenissen filosofeert hij onder andere over het begrip ‘tijd’. Hij zegt daarin dat je kunt denken over de toekomst, maar dat denken speelt zich af in het heden en als je nadenkt over je verleden doe je dat ook nu.
Jonger worden
Er is natuurlijk niets mis mee om eens als oudere na te denken over je verleden. Om je leven nog eens de revue te laten passeren. Misschien ontdek je dan wel thema’s die zich steeds weer presenteerden, zie je wellicht een rode draad in je leven. Het is goed om je eigen persoonlijke ontwikkeling te overzien, of om te beseffen in welke opzichten je geloof, als je dat nog hebt, is veranderd. Goed om vragen te stellen als: wat heb ik geleerd van het leven? of wat heeft het leven mij geleerd?
Veel mensen zullen dan inzien dat ze nu anders aankijken tegen het leven en/of tegen het geloof in vergelijking met wat ze van huis uit hebben meegekregen. Je hebt een heel persoonlijke ontwikkeling doorgemaakt, met loslaten van wat je niet (meer) aansprak en ingezien wat voor jou echt van waarde is. Eigenlijk ben je dan bij het ouder worden jonger geworden.
Ik denk dat het beeld van de filosoof Nietzsche over de kameel, de leeuw en het kind hier over gaat. De kameel die maar voortzeult met de last van het verleden en de tradities onderhoudt, de leeuw die hiertegen in opstand komt en het kind dat een heel nieuwe, frisse levensvisie ontwikkelt.
Als je zo een aardig beeld hebt van je ontwikkeling en weet wat het leven je heeft geleerd krijg je misschien een beter zicht op de toekomst. Je beseft dan wat echt belangrijk voor je is en waaraan je vooral je nog korte tijd wilt besteden. Wie weet krijgt de resterende tijd dan meer zin en krijg je er meer zin in.
De nog-fase
Bij het ouder worden verlies je natuurlijk ook het een en ander. Je hebt de baan verloren waarin je meetelde in een team, of waarin je aanzien had als leidinggevende, of waardoor je niet meer de vakman bent die je was. Als vrouw des huizes was je misschien de spil in huis waarom alles draaide en nu ben je als zodanig overbodig geworden.
Iemand zei eens na zijn pensionering: ‘nu voel ik me niemand meer’. Ouder worden betekent meestal een flink verlies van je identiteit. Ik vind het een hele kunst om daarmee om te gaan, om jezelf dan weer opnieuw uit te vinden.
Daarbij komt ook dat je verlies aan gezondheid moet incasseren. Dat zijn ook steeds weer lessen in acceptatie, het aanvaarden van degene die je nu bent, van wat je nu nog kunt doen.
Als oudere verkeer je in de ‘nog’ fase van het leven, om te spreken met mijn favoriete dichter, J.C. van Schagen. Als je jong bent is het steeds maar ‘al’: ze loopt al, fietst al, gaat al naar school. Aan het eind van je leven komt het woordje ‘nog’ steeds vaker voor: hij fietst nog, kookt nog zelf, woont nog zelfstandig. In dat ‘nog’ klinkt een soort dreiging door van een naderend einde.
Winst bij ‘ik’ verlies
Het wordt stiller om je heen als je ouder wordt. Dat is voor velen een probleem. Het uit zich in gevoelens van eenzaamheid, klagen over het te weinig bezoek, ‘ik heb een paar dagen al met niemand gepraat’, hoor je nogal eens van ouderen.
Zo’n verstilling biedt echter ook kansen. Als je pratend ‘ik’ tot stilstand is gekomen kan de stilte een nieuwe wereld voor je openen. Een ruimte waarin je dingen ziet die je in je leven nog nooit hebt gezien, zoals kanten van jezelf die je weggestopt had.
Als je in je leven al met stilte had kennisgemaakt zul je je niet zo gauw eenzaam voelen in je ouderdom. Je kunt het dan aardig met jezelf uithouden.
Ik vind het daarom zo waardevol dat dominee Jos Douma een online school voor christelijke spiritualiteit start in september. In dagblad Trouw werd die school onlangs getypeerd als ‘een opleiding voor de stille kant’. Stilte ervaren is voor iedereen waardevol en inzicht gevend, maar speciaal voor ouderen is het kunnen omgaan met stilte een heel belangrijke vaardigheid. Want zij worden zo vaak met stilte geconfronteerd.
De stilte kan een bondgenoot zijn voor ouderen, in plaats van een eenzaam makende tijd. Als je elke dag bewust tijd maakt voor stilte kun je iets gaan ervaren van wat Dag Hammerskjǿld zo mooi heeft genoemd ‘Datgene in mij dat meer is dan ik’.
Dan kan verlies van ‘ik’ een enorme winst opleveren.
Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut en is auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici.
