Hoe om te gaan met de omstandigheden?

Een mailvriendin klaagt haar nood over de omstandigheden waarin ze nu moet leven. Vooral het thuis werken valt haar zwaar. Ze is van slag, betrapt zichzelf op sombere buien en uitvallen van woede. Ze vraagt zich af waar het vandaan komt en hoe ze met de omstandigheden om zou kunnen gaan. En wat dat met God van doen heeft.  
Mijn antwoord in de vorm van een brief. Ik noem haar: Woede.

Door: Wim Jansen | Afbeelding boven en hieronder: Pixabay

De vraag van Woede
Ze schrijft:
‘Natuurlijk realiseer ik me ook dat ik op dit moment volledig op mezelf word teruggeworpen. Mijn werk(omgeving) was een deel van mijn grond. Een tijdje terug citeerde jij Etty Hillesum in een column:

“Ja, mijn God, aan de omstandigheden schijn jij niet al teveel te kunnen doen, ze horen nu eenmaal ook bij dit leven. (…) En haast met iedere hartslag wordt het me duidelijker, dat jij ons niet kunt helpen, maar dat wij jou moeten helpen en dat we de woning in ons, waar jij huist, tot het laatste toe moeten verdedigen.”

Het citaat trof me. En ik vraag me af, Wim, hoe ik die woning diep in mij, waar God huist, weer open kan zetten. En wat wordt er dan van mij gevraagd? Of staat deze woning juist open en komt mijn opstandigheid, mijn boosheid daaruit voort? Is dus mijn opstandigheid, ook richting mijn werkgever, die zo angstig is dat lichamelijke gezondheid belangrijker wordt geacht dan geestelijke gezondheid, terecht? We hebben vooral heel veel verboden meegekregen: we mogen absoluut niet op kantoor komen […]. Alle overleggen, trainingen en bijeenkomsten doen we online. En dus komt alles in mezelf in opstand. Waar is het gesprek met mijn collega’s en mij? Heb ik nog iets over mezelf te zeggen? Waar is de menselijke maat? Is het juist die woning Gods die ervoor zorgt dat ik opstandig en boos word?

Is het juist vanuit die woning Gods dat ik ook mijn grenzen aan moet geven van wat ik kan en verlang?’  

Lieve Woede,
mijn antwoord op jouw laatste vraag is: Ja!
Terwijl de schijnwerpers vol op de zorgen van de zorg staan, liggen die van de lockdownslachtoffers in de schaduw. En dan heb ik het over depressieve jongeren, eenzame ouderen, mensen die, net als jij, gek worden van het thuis zitten en niet te vergeten de vele ondernemers die hun levenswerk zien afbrokkelen. Even voor de goede orde: economie is geen vies woord – want gaat over mensen.

Bagatelliseer ik dan Covid 19 of de druk op de zorg? Natuurlijk niet! Maar ik mag toch bidden dat we er iets van leren, bijvoorbeeld door de vele ziekenhuizen te heropenen die zijn opgedoekt. We moeten eerlijk constateren dat de opnamecapaciteit het probleem is. Ziektes, rampen en pandemieën behoren bij het leven, maar een door bezuinigingen afgeknepen en dus tekortschietende zorg is een politieke keuze geweest waarvoor de hele samenleving nu moet bloeden.      

Waarom hoor ik daar nooit iemand over, noch vanuit het Catshuis noch in de media?    

Ik bedoel maar, lieve Woede, daar mag je best boos over zijn. Ik weet dat jij je van nature liever plooit en zwijgt en toegeeft. Net als de meeste mensen ben je ook liever maar zo correct mogelijk. Om de lieve vrede te bewaren en niemand tot last te zijn pas je je aan, zo ken ik je wel.
Maar dat gaat zich wreken als iets je echt dwars zit. Het is niet gezond om je ongenoegen te verdringen en op te sluiten. Je merkt het al aan je sombere buien. Als jij zelf je grenzen niet aangeeft van wat je kunt opbrengen, wie zal het dan wel doen?
Niets is zo bevrijdend als je boosheid en opstandigheid te ventileren en te benoemen.

Je voelt je beknot door de verboden – lees: goed bedoelde maar bange keuzes – van je werkgever en je snakt naar datgene wat de sjeu van je werk was: de omgang met je collega’s. Dat geldt niet voor iedereen maar wel voor jou. Het is jouw diep menselijke behoefte aan vriendschap die, inderdaad, voorkomt uit die ‘woning Gods’ in jou. Geef daarom volop lucht aan dat dringen in jou, je opstandigheid, je boosheid en je daaruit voortkomende somberheid.   
Die ‘woning Gods’ van Etty Hillesum is namelijk ruimte, peilloze, immer uitdijende ruimte voor alles wat jou van binnenuit beweegt. Alles mag er zijn zoals het is. Juist ook je frustratie en je woede. Vergeet nooit dat veel woede voortkomt uit liefde. Heel vaak is woede de spits van een vlam van liefde.         

Echter, woede kan nooit het laatste antwoord zijn. Het is nodig om op een gegeven moment afstand te nemen van je emoties, ze te observeren en je bewust te worden van wat er in je omgaat. Wat gaat er in je om?
De boosheid en opstandigheid die je voelt zijn een reactie op de omstandigheden. Ze zeggen op z’n minst dat je die omstandigheden misschien nog te belangrijk maakt. Dat ze je leven bepalen. En dat jij dat toelaat!
Er is een vrijheid die de omstandigheden – zowel door ziekte als lockdown – te boven gaat.

Dan komen we opnieuw uit bij Etty Hillesum. Meer dan wie ook wist ze zich beperkt door de omstandigheden in die bezettingsjaren. Uiteindelijk kon ze geen kant meer op. Dat gegeven maakte haar bewust van haar innerlijke vrijheid. Daardoor kon ze de omstandigheden leren zien als ‘nu eenmaal horend bij het leven’, ja, zelfs als niet meer dan het decor van het werkelijke leven. 

Haar werkelijke leven speelde zich innerlijk af, in die ‘woning Gods’ in haar. Die bepaalde haar leven en haar gemoedstoestand.  Vanuit het omgekeerde perspectief, niet van buiten naar binnen, maar van binnen naar buiten. Zoals ze schrijft:

“Het zijn nooit de dingen van buiten. Hoe men zich innerlijk stelt tòt de gebeurtenissen van het leven, dàt bepaalt je lot. Dat ìs je leven.“

Dat, lieve Woede, wens ik jou en alle andere lezers het meest van al toe, voor het onvoorspelbare jaar 2021.

Vredegroet,

Wim

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. In maart 2020 verscheen zijn boek O vader wij zijn samen geweest. Voor meer info: www.wimjansen.nu.