Overgave aan de tombola

Het leven is uitermate grillig. Ruim vier jaar geleden hoorde ik dat ik ongeneeslijk ziek ben en dat ik nog hooguit twee jaar had. En zie, ik ben er nog, en het waren vier vruchtbare jaren. Tegelijk weet ik dat ik elk moment door de mand kan vallen, zeker nu de stoute waarden weer onrustbarend stijgen. Van de lieve mensen die mij toen – vanaf de goede kant van de streep – bemoedigende wensen stuurden zijn er inmiddels al heel wat overleden. Het leven is een tombola. Een pleidooi om je over te geven aan deze tombola.

Door: Wim Jansen

Altijd prijs
Het leven is onvoorspelbaar en niet-maakbaar als een tombola. Zoals John Lennon zei: “Het leven is wat je overkomt terwijl je plannen zit te maken.” Als er iemand is die dat aan den lijve heeft ondervonden, dan is het Lennon zelf wel. Wie rekent erop, als musicus van peace and love, dat er ineens een idioot met een pistool voor je neus zal staan om een eind aan je leven te maken?
Zonder de vergelijking te willen overdrijven moet ik nu, juist in de veertigdagentijd, ook aan Jezus denken. We zijn zo treurig aan het verhaal gewend maar als je er goed over doordenkt: wie zou verwachten dat deze rebel en mysticus van de liefde op zo’n gruwelijke wijze zou worden vermoord?

Het leven is een tombola, maar dat bedoel ik niet negatief. Een tombola is een loterij, maar niet zomaar een loterij. Het mooie van een tombola is dat iedereen in de prijzen valt! Zo ervaar ik het leven ook wel. In alles wat mij is overkomen, zowel gelukslot als noodlot, heb ik wel een prijs ontvangen. Uit alles valt een prijs te destilleren. Uit elk verlies valt winst te halen.
Daarom is het altijd het beste om niet tegen je lot te vechten, maar je eraan over te geven. Ik heb niets met het woord ‘strijd’ als het gaat over bijvoorbeeld kanker. Tegen kanker vecht je je alleen maar dood. Ik kies integendeel voor overgave. Juist overgave maakt vrij.

De wijsheid van het niet-handelen
In de taoïstische wijsheid bestaat een prachtig verhaal van Zhuang Zi. Op ironische wijze voert hij Confucius op, als om aan te tonen dat die niet over de ware wijsheid beschikte.
Confucius bezoekt een waterval met een geweldige stroming. Geen levend wezen kan daar zwemmen. Toch ziet hij er iemand zwemmen.
“Dat is vast iemand die een eind aan zijn leven wil maken,” denkt Confucius en hij stuurt er een discipel naar toe om de ongelukkige te redden. Maar de man komt zelf uit het water en loopt even later zingend langs de oever. Confucius gaat hem achterna, spreekt zijn verbazing uit en vraagt hem of hij “soms een bepaalde Tao heeft die hem in staat stelt om zo in het water te verblijven”.

‘Welnee!’ zegt de man. ‘Ik heb helemaal geen Tao. Er is dat wat ik bij mijn geboorte heb meegekregen. Met de draaikolk ga ik naar beneden en met de tegenstroom kom ik weer boven. Ik volg de weg van het water en er is niets dat ik zelf doe. Zo kan ik erin verblijven.’    
(einde citaat, cursivering van mij, WJ)

Niet letterlijk uitproberen, dit staaltje van overgave 😉 Iedereen zal begrijpen dat het kolkende water staat voor de woelingen van het leven, de tombola. De levenskunst van deze man bestaat hieruit dat hij – niet-handelend en in volmaakte overgave – de bewegingen van de tombola weet te volgen en er zodoende vrij tegenover komt te staan!

In zijn essay Niet-handelen, niet-weten noemt schrijver Oek de Jong dat “de meest wonderlijke paradox van ons bestaan: dat vrijheid ontstaat uit onderworpenheid, uit overgave aan leven en lot.”    

If it be your will
Overgave aan leven en lot. Aan het universum. Aan het grote geheel. Aan, zo men wil, God.
Je kunt ook zeggen: niet mijn wil, maar uw wil geschiede. En dan zijn wij terug bij Jezus aan de  vooravond van zijn grote lijden, in Gethsemané. Blood, sweat en tears.  
Als hij zijn marteldood onder ogen ziet, dit aller slechtste lot uit de loterij, transformeert hij dat tot ‘wil van God’. Maar pas op, ik wil en kan niet meegaan in het klassieke ‘christelijke’ beeld van een persoonlijke vadergod die voor zijn zoon dit verschrikkelijke lijden in petto heeft. Ik formuleer het liever als volgt: het moet blijkbaar zo gaan.
Het is de weg van de liefde.

Jezus geeft zich over aan het grote mysterie van lijden en liefde.
Aan de oerwet van het universum.
Aan de draaikolk naar beneden en de tegenstroom omhoog uit het verhaal van Zhuang Zi.
Aan de stroom van liefde die ondergronds door de hel gaat – maar weer boven komt als de man in datzelfde verhaal.

Ik denk nu ook aan het lied If it be your will, van Leonard Cohen, dat mij ontroert, omdat het mijn eigen situatie, mijn eigen overgave aan de tombola van slechte uitslagen, zo treffend uitdrukt.  

If it be your will
That I speak no more
And my voice be still
As it was before

I will speak no more
I shall abide until
I am spoken for
If it be your will

If it be your will
That a voice be true
From this broken hill
I will sing to you

From this broken hill
All your praises they shall ring
If it be your will
To let me sing

From this broken hill
All your praises they shall ring
If it be your will
To let me sing

If it be your will
If there is a choice
Let the rivers fill
Let the hills rejoice

Let your mercy spill
On all these burning hearts in hell
If it be your will
To make us well

And draw us near
And bind us tight
All your children here
In their rags of light

In our rags of light
All dressed to kill
And end this night
If it be your will


Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op zaterdag 30 maart wordt zijn nieuwe boek Telkens een lichtkring dieper gepresenteerd in Vlissingen. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.