Is liefde gekke Henkie?

“In grote lijnen begrijp ik wat je bedoelt met je artikel over de babyboomers en rupsje nooit genoeg, maar wat je schrijft over Michael P, die gestoorde moordenaar van Anne Faber – dat je hem misschien zelfs voorrang zou verlenen in geval van een zwart scenario – gaat me te ver. Voor zo iemand is alleen de hoogste boom gepast…”, aldus een reactie op mijn vorige column over het leeftijdscriterium op de IC. Ik begrijp de oprechte verontwaardiging van de lezer en deel die. Toch, na er nogmaals lang over te hebben nagedacht, blijf ik bij mijn uitgangspunt.  

Door: Wim Jansen

Een ander mikpunt van kritiek in mijn betoog, namelijk dat ik te veel zou generaliseren, geef ik grif toe. Evenals het feit dat ik misschien te weinig benadrukt heb dat het leeftijdscriterium pas kan gelden na en naast vele andere criteria. Binnen het bestek van een column is het onmogelijk voldoende te nuanceren. Ik heb de grove lijn geschetst en accepteer de kritiek.
Ik gaf al aan dat ik niet mijn gelijk zoek maar een geluid wil laten horen dat zijn recht heeft. Het geluid van de onder de meningen schuilgaande hoofdgedachten: respect van ouderen voor de generatie na hen, de daaruit voortvloeiende gunfactor en oog voor de eigenheid van de (voor)laatste levensfase.    

Op het ethische dilemma van Michael P wil ik hier nader ingaan. Maar laat ik dat dilemma snel loskoppelen van de persoon en het veralgemenen tot: iemand die ‘deed van alles wat gedaan kan worden het meest misdadige’ – zoals Gerrit Achterberg zichzelf typeerde na de moord op zijn hospita. Vooruit, we noemen die iemand Jan Wimsen, Jan W. Dan weten we wel zo’n beetje zeker dat die persoon niet bestaat en blijven we toch dicht bij huis.

Recht
Wat die Jan W gedaan heeft is verschrikkelijk. Het is niet voor te stellen hoe iemand daartoe in staat is en het zich ook nauwelijks bewust is. Jan W is zo iemand die geen enkel inlevingsvermogen heeft voor wat andere mensen voelen. Gewetenloos, noemen we dat. Iemand die zijn – altijd weerloze –  slachtoffer tot object maakt van zijn eigen ongenoegen, wrok, drift, woede, lust, agressie. Een ongeleid projectiel, dat op een dramatisch moment dan ook een veelbelovend jong leven de grond in boort.
Dat moeten we eerst erkennen en onder ogen zien.

Zijn misdrijf valt niet te verexcuseren. Niet met de correcte constatering dat in ieder van ons wellicht zo’n onmens schuilt en evenmin met de ongelukkige jeugd van Jan W. Ook het feit dat hij psychopathische neigingen heeft en dus wellicht ziek verklaard kan worden of misschien zelfs ontoerekeningsvatbaar kan het leed van de nabestaanden niet verzachten.
Overeind blijft derhalve staan dat het slachtoffer recht moet worden gedaan. Daarom moet er te allen tijde een gepaste maatschappelijke straf op volgen. Laat daar geen misverstand over bestaan. 

Liefde is gerechtigheid
En dan beweer ik nota bene in mijn column dat ik Jan W misschien wel voor zou laten gaan op de IC in geval van het zogenaamde zwarte scenario.
‘Ben ik dan gekke Henkie?’ vroeg ik enigszins bedremmeld aan mijn lezer.
‘Eerlijk gezegd wel een beetje, ja,’ gaf hij schoorvoetend toe, ‘immers, voor zo’n gewetenloos iemand is de hoogste boom nog niet hoog genoeg.’
Ik herken het gevoel. Het is het gevoel dat ons allen bekruipt wanneer we denken aan onze kinderen of kleinkinderen in zijn schofterige handen.
Verdient zo iemand nog een spoortje van liefde? Om het in bijbelse termen te zeggen: Het bloed van de vermoorde Abel schreeuwt van de aardbodem.
Waarom? Om gerechtigheid!
Hoezo liefde?

Maar hoe zit dat eigenlijk met liefde? Of, zoals ik het meestal schrijf: Liefde, met een hoofdletter. Want ik beschouw de Liefde als God in ons bestaan. Liefde is mijn geloof – aldus de middeleeuwse soefi Ibn Arabi. Alle godsdienst en geloof laat ik achter mij om het enige te omarmen dat ons bestaan draagt: De Liefde, in haar verticale, heilige dimensie. Zoals de oudtestamentische profeten beleden: JHWH, die is God – zo is mijn credo: De Liefde, die is God.

En Liefde is geen gekke Henkie. Liefde is gerechtigheid. In het bloed van Abel schreeuwt de Liefde van de aardbodem. Om gerechtigheid.     

De hel
Maar gerechtigheid geschiedt niet alleen in de maatschappelijke straf. Zelfs als die niet plaatsvindt of onvoldoende plaatsvindt, dan nog kunnen we denk ik gerust zijn wat ons rechtsgevoel betreft. Gerechtigheid geschiedt immers het meest in de weerslag op de dader. In de boemerang van zijn daad. Jan W is de meest tragische persoon op aarde. Je zult maar met deze last moeten leven. Je zult het maar zijn, of nog erger: het zal je kind maar zijn.

Slachtoffer zijn is verschrikkelijk, maar dader zijn acht ik erger. Liefdeloos te moeten leven lijkt me de grootste straf. Om nu dan toch maar een bestaande persoon aan te halen: ik denk wel eens aan het moment dat Hitler doormaakte voor zijn zelfmoord, toen hij in een flits moet hebben gezien wat hij heeft aangericht.
Dat moment is de hel. Dan heb je geen eeuwige hel meer nodig.

En misschien is het nog erger als je zo’n flits van inzicht niet krijgt, als je zo afgestompt bent dat je je nergens van bewust bent. Ook al leef je ergens als God in Frankrijk, buiten bereik van justitie, juist dan ben je de meest beklagenswaardige persoon op aarde. Je kunt jezelf immers nooit ontvluchten.    

Daarom staat Wim J zijn plaats op de IC af aan Jan W.
Opdat hem misschien nog iets van inzicht wordt vergund.
Iets van liefde. 
Ter illustratie de dialoog De Panda en de Faraomier uit mijn boekje O hemel, zei de krokodil.

Faraomier:
Ha, mevrouw Panda, hoe gaat het? Zeker niet zo best??
Panda:
Hoezo, mevrouw Faraomier? Waarom  zou het met mij niet goed gaan?
Faraomier:
Nou, als ik goed ben ingelicht wordt u met uitsterven bedreigd!
Panda (zucht):
Ik kan u geen ongelijk geven.
Faraomier:
Maar wat zijn jullie panda’s dan ook voor stelletje domboos!
Jullie vragen er eenvoudig om, om uitgeroeid te worden.
Ga maar na: ten eerste planten jullie je nauwelijks voort.
Panda:
Ik kan het niet ontkennen, juffrouw mier.
Faraomier:
Ho ho, faraomier, mevrouw Panda, faraomier… Koninklijke mieren, begrijpt u wel. Maar vooruit: ten tweede eten jullie alleen bamboescheuten. Met zulk eenzijdig voedsel maak je je kwetsbaar.
Panda:
Klopt allemaal, mevrouw Faraomier.
Faraomier:
Ten derde, jullie doden nooit andere dieren – vindt u het gek dat jullie uitsterven?
Nee, dan wij: wij planten ons oneindig voort.
Wij vreten alles op wat ons voor de kop komt en wij vernietigen elk levend wezen dat ons in de weg zit.
Wij overleven altijd, juist omdat wij zulke verdelgers zijn.
Panda (stilte, dan met waardigheid):
Mevrouw Faraomier, laat ik u de wijsheid van de panda meegeven.
Onze innerlijke beschaving bestaat uit dit, ons levensmotto:  Wij sterven liever uit dan dat wij verdelgen!

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. In juni 2019 verscheen zijn boek ‘O hemel, zei de krokodil’. Voor meer info: www.wimjansen.nu.