Mensen niet veroordelen, probeer ze te begrijpen! Dat vind ik een heel goede raad van de filosoof Spinoza. Heel praktisch ook, je kunt dit advies steeds weer gebruiken in het intermenselijk verkeer. Ik wil nu eens proberen PVV-stemmers niet te veroordelen, maar te begrijpen. Hun afkeer tegen ‘buitenlanders’, hun vrees voor de binnenkomst van asielzoekers, waar komt dat vandaan?
Door: Wim Davidse | Foto: Pixabay
Ik moet allereerst bekennen dat een zekere afkeer voor vreemdelingen mij ook niet geheel vreemd is. Toen ik lang geleden voor het eerst een vrouw in een lang gewaad zag met een hoofddoek, een moslima dus, was mijn eerste reactie: een vreemdeling, die hoort hier niet’. Daarna kwam al gauw in me op: ja maar, dat is ook een mens die het beste wil voor haar kinderen en een gelukkig leven wil. Misschien kwam deze reactie door het voorbeeld van mijn moeder. Zij had een bijna onbegrensd begrip voor anderen. Begin jaren zeventig van de vorige eeuw was er een Palestijns gezin boven mijn ouders komen wonen. Mijn moeder begeleidde toen al spoedig haar nieuwe bovenbuurvrouw bij haar intrede in de voor haar totaal onbekende Vlaardingse samenleving. Het zit misschien wel een beetje in mijn ‘genen’ om andersdenkenden te willen begrijpen.
Vrees voor het vreemde
Die afkeer tegen ‘buitenlanders’ bij velen zal te maken hebben met vrees voor het vreemde. Nieuwkomers zijn zo anders, ze kunnen een bedreiging vormen voor je eigen manier van leven. Als je als ‘witte’ Nederlander ver in de minderheid bent in een portiek met tien appartementen, word je dagelijks geconfronteerd met andere culturen. Zoals veel bezoek van familieleden, andere etensgeuren, meer geluiden van de buren, geen contact kunnen krijgen doordat men geen Nederlands verstaat, enzovoort. Ouders zijn nogal eens bezorgd voor hun dochters, die in vreemde handen zouden kunnen vallen.
Uitlatingen van Geert Wilders als ‘Nederland is Nederland niet meer’ zullen door zulke ‘witte Nederlanders’ goed herkend worden. Ze kunnen terugverlangen naar hun oude vertrouwde buurt.
De komst van een nieuw centrum voor asielzoekers in een stad is een extra bedreiging voor een vertrouwde leefwijze, ondervinden veel (potentiële) PVV-stemmers. Dat leidt dan tot veel ophef. Door een verslag van zo’n soort demonstratie in het dagblad Trouw is me enige tijd geleden duidelijk geworden dat ook andere motieven dan de komst van ‘buitenlanders’ een rol kunnen spelen. De dag na deze rel, toen in Steenbergen, werd een vrouw geïnterviewd die prominent op een foto stond. Ze was woedend en schreeuwde het uit met boze gebaren. In dat interview zei die vrouw: “Al mijn woede over de schuldhulpverlening kwam er uit.” Dat had op zich dus niets te maken met de komst van asielzoekers. Ik denk dat veel van zulke mensen al moeite genoeg hebben om overeind te blijven in het leven. Ze zitten vol met onvrede, frustraties en dan komen die vreemdelingen ook nog eens hun leven beïnvloeden. Dat kunnen ze er niet bij hebben. “Nederland weer teruggeven aan de Nederlanders”, zoals Geert Wilders pleegt te zeggen, kan dan geruststellend klinken.
Emoties voorop
Het gaat bij (potentiële) PVV stemmers dus niet zomaar om opvattingen. Het zit dieper, daaronder zitten allerlei emoties, als woede, angst en afgunst. Die emoties verhinderen om wat na te denken over gebeurtenissen om hen heen en verder in de samenleving. De feiten raken ondergeschikt aan deze emoties. Feiten die vooroordelen bevestigen tellen zwaar, terwijl feiten die daarin niet passen worden genegeerd. Als iemand met een kleurtje een misdrijf pleegt is dan de reactie: “Zie je wel, alweer een buitenlander”, terwijl zulke misdrijven begaan door ‘witte Nederlanders’ minder binnenkomen. “Statushouders krijgen voorrang bij verdeling van sociale huurwoningen” wordt generaliserend gezegd. Ze krijgen inderdaad soms voorrang maar slechts een klein deel van de vrijkomende woningen gaat naar statushouders. Generaliseren en halve waarheden verkondigen behoort tot het normale gedrag van Wilders en zijn fans.
Argumenteren op basis van feiten helpt niet zo erg bij dit deel van de kiezers, denk ik. In eerste instantie kun je beter spreken vanuit je eigen emoties, liefst op basis van principes. Dat betekent voor mij dan het besef ‘we zijn allemaal mensen’. Die ‘buitenlanders’ willen ook een goed leven net als wij. Als wij zouden leven onder oorlogsomstandigheden of in uitzichtloze armoede in Afrika, zouden wij ook willen emigreren naar landen waar het veilig is en die welvarend zijn.
Maar ik heb ook wel oog voor ‘witte’ Nederlanders die een minderheid vormen te midden van mensen met een migratieachtergrond. Hun samenleven is wel wat moeilijker dan in mijn eigen overwegend ‘witte’ wijk.
Verlichting?
In de zeventiende eeuw kwam de Verlichting hier door denkers als Spinoza. Die Verlichting lijkt niet erg terug te vinden in het hedendaagse Europa. Reflecteren op je eigen doen en laten is niet erg in, helaas. De mens kan nog maar in beperkte zin als een redelijk wezen worden beschouwd, weten we sinds Freud. De autonome rede is
een notendop, die op de oceaan van het onbewuste dobbert”, schrijft de filosoof Hans Joachim Störig in zijn Geschiedenis van de filosofie.
Emoties als vrees en boosheid zullen voor veel mensen de doorslag geven als ze hun stem uitbrengen bij verkiezingen. Ik begrijp dat aardig, maar betreur het wel.
Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut en is auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici.
