Met mijn lezing Liefde op het scherpst van de snede wil ik laten zien dat het bestaat: de liefde als het allerhoogste mysterie, juist in tijden van eenzaamheid en pijn en dood. De middeleeuwse dichteres en mystica Hadewych spreekt van ‘MINNE, hoe het seizoen er ook uitziet’. Enkele fragmenten uit mijn lezing/preek, die ik graag nog op veel plaatsen zou willen houden. Nodig mij gerust uit.
Door: Wim Jansen
Hoog
Paulus somt een heleboel godsdienstige gaven op in I Korintiërs 12, maar als hij over de liefde begint zegt hij: Ik wijs u een weg die veel verder omhoog voert. In dat beeld zie je zo’n bergweg omhoog slingeren, naar de top, waar we uitkomen bij Liefde als het heilige, overstijgende – van God. Liefde is God.
Niet voor niets heet het Lied der Liefdesliederen Hooglied. Het zingt: Laten we dronken van liefde worden, dronken van God. Dat is voor ons weggelegd in het leven, dronkenschap: Dronken van leven, dronken van muziek, dronken van licht, dronken van liefde, dronken van God…
Soms reageren mensen: Waarom voel ik dat niet zo?
Misschien omdat we die keuze niet maken… Liefde als keuze voor het adeldom van de mens.
Deze beleving van de liefde heeft in onze cultuur zijn hoogtepunt gevonden in de zogenaamde ‘hoofse liefde’ – een middeleeuwse vorm van verfijnde liefdebeleving – en in de Romantische liefde van de 19de eeuw. Romantisch: niet in de sentimentele, zoete versie, zoals die in onze tijd meestal wordt bedoeld, maar de Romantiek als cultuur van die tijd: als besef van een hogere werkelijkheid – denk maar aan Goethe.
Het is juist dit hoge ideaal, dit ‘hoog leggen van de lat van de liefde’, dat onze natuurlijke, zwakke liefde boven zichzelf doet uitstijgen in een duurzame gloed. De paleontoloog en pater Jezuïet Pierre Teilhard de Chardin ziet de energie van de liefde als het hoogtepunt van de evolutie, het punt op de horizon: ‘Alleen de liefde is in staat levende wezens één te laten worden op een manier die hen voltooit en vervult […] want alleen zij verenigt hen in hun diepste zelf.’
De Engelse denker Roger Scruton spoort de mens aan om aansluiting te zoeken bij een overstijgende werkelijkheid, de liefde als heilig mysterie: ‘De romantische liefde is een van de grootste verworvenheden van de mensheid, die de erotische ervaring uittilt boven de dierenwereld.’
Diep
Liefde in vele gestalten, en alle de afglans van de liefde die God is. Voor minder gaan we niet: Liefde als God. Na een van mijn lezingen kwam er een mevrouw naar me toe die me vroeg: ‘Denk je niet dat de meeste mensen toch een beetje blijven steken in relaties, in de man/vrouw-verhouding, als het over de liefde gaat? Dat ze denken aan geluk in de liefde op dat gebied?’
Dat is niet mijn bedoeling – en nu gaan we de diepte in.
Liefde is ook oefening juist niet in geluk. Liefde wordt pas waar in eenzaamheid, ziekte en pijn. Niet alleen als je in een gelukkige liefdesrelatie leeft, maar misschien wel juist als het daaraan ontbreekt. Juist als je geen geluk hebt in de liefde of als je alleen bent komt het er op aan om het in jezelf te zoeken en te kiezen voor de liefde. Kiezen voor de liefde als innerlijk vermogen.
Het gaat erom die laag van God in je ziel aan te boren als het crisis is in je leven. Dat is de praktische en dagelijkse oefening om te leren dat niets ons kan scheiden van die Liefde, de Liefde die LIEFDE is, die God is. Zoals ook Paulus het de Romeinen op het hart bindt: Niets, dood noch leven, machten noch krachten, wat dan ook.
Ach Minne
Kunnen we de Liefde aanspreken als God – Liefde als ‘jij’? We gaan in de leer bij de middeleeuwse mystici. Bijvoorbeeld Willem van St. Thierry, die God aanspreekt als Liefde:
O Liefde, waaraan iedere liefde haar naam ontleent,
ook de lichamelijke, en zelfs de ontaarde liefde…
Maar nog mooier klinkt het bij Hadewych. Zij speelt met de prachtige naam Minne, tastend naar ‘iets in God’. Zij zoekt naar de kern van God in die naam. Zij roept Minne aan als een persoon, in alle omstandigheden van het leven. Zoals in dit lied Hoe het seizoen er ook uitziet. Met dank aan Jos Somsen uit Veenendaal, die mij erop wees en het prachtig zong na mijn lezing daar.
Hadewych, zij vertolkt in het laatste vers precies ook mijn hartenwens: goed te sterven.
Ach, hoe het seizoen er ook uitziet,
in de hele wijde wereld is er niets
dat mij vreugde kan schenken
behalve ware minne.
Ach minne, in hoop op je trouw, want jij bent heel
de blijdschap van mijn ziel, de lust van mijn hart,
heb meelij met mijn nood, aanzie mijn strijd,
hoor mijn hartenkreet.
Ach, hoe ik mijn pijn ook uitschreeuw en beklaag
de minne mag doen met mij wat ze wil,
ik wil haar al mijn dagen geven,
lof en eer.
Ach minne, mocht je oog toch mijn trouw bezien!
Want daarvan te gewagen geeft mij moed.
Want naar je hoge hoogten
trok mij eerst jouw geur.
Ach minne, ja, jij, die nooit loog,
omdat jij me in mijn jeugd datgene getoond hebt
waar ik naar smacht. Omdat jij het kunt,
wees medicijn.
Ach ja, minne, jij die over alles heerst,
geef me omwille van minne wat me het meest verheugt.
Want jij bent de moeder van alle deugden,
vrouwe en koningin.
Ach hooggeëerde minne, edel en zuiver,
waarom zie je niet hoe ik standhoud?
En wees in mijn bittere ellende
leniging.
Ach, ik dool te zeer in mijn avontuur.
Alle andere zaken zijn mij zuur.
Geef mij, minne, je hoge natuur helemaal
als een heilig mysterie.
Ach, ben ik in het voor- of in het nadeel,
moge alles, minne, gaan volgens jouw raadsbesluit.
Jouw slagen zijn voor mij voldoende genade
in de ogen van de Verlosser.
Ach, of ik door het diepe waad, of steile wegen klim,
of ik hongerig of verzadigd ben,
mocht ik jou, minne, totale voldoening geven
en goed sterven.
Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op zaterdag 30 maart werd zijn nieuwe boek Telkens een lichtkring dieper gepresenteerd in Vlissingen. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.
