Eerder dit jaar raakte ik geïnteresseerd in het boek Het kan echt anders van Henri Bontenbal, de fractievoorzitter van het CDA in de Tweede Kamer en politiek leider. Vooral omdat hij onder andere door mystici is geïnspireerd. Dat blijkt uit de ‘inspiratieportretten’ die hij bij de negen hoofdstukken heeft opgenomen. Hierin beschrijft hij steeds hoe hij door een bekend persoon werd geïnspireerd. Ik was aangenaam verrast toen ik daarbij de namen zag van Dag Hammarskjöld en Simone Weil. Bij zijn andere zeven inspiratieportretten komen ook wel mensen voor die wat met mystiek hebben.
Door: Wim Davidse | Foto: Leonard Walpot/CDA
Dag Hammarskjöld
Dag Hammarskjöld (1905-1961) noemt hij bij hoofdstuk een als zijn inspiratiebron. Dit hoofdstuk gaat over de twee verhalen van Nederland. Het eerste verhaal is een succesverhaal, de Nederlanders hebben het heel veel beter gekregen in de afgelopen decennia. Nederland is nu een van de beste landen om geboren te worden. Een groot maatschappelijk onbehagen is de andere kant van het verhaal. Dat komt volgens hem voor een belangrijk deel door verlies aan zekerheden op de arbeids-en woningmarkt.
In dit ‘inspiratieportret’ geeft Bontenbal een aantal teksten weer uit het mystieke dagboek Merkstenen van Hammarskjöld. Eerst beschrijft hij de existentiële eenzaamheid van Hammarskjöld en de zoektocht naar de zin van zijn leven. Langzaam komt er een ommekeer, een aanvaarding van het leven, een ervaring van zin en roeping. Vanaf dat moment ervaart hij een opdracht om te werken aan een rechtvaardige wereld. Bontenbal citeert dan Hammarskjöld uit een van zijn toespraken: “Ons werk voor vrede moet beginnen in de innerlijke wereld van ieder van ons. Om een wereld zonder angst te bouwen, moeten we zelf zonder vrees zijn. Om een rechtvaardige wereld te bouwen, moeten we zelf rechtvaardig zijn”. Dat is mij uit het hart gegrepen, een betere wereld begint dus bij jezelf!
Voor Bontenbal zijn Hammarskjölds maatschappelijke dienstbaarheid, in combinatie met zijn innerlijke twijfel, eenzaamheid en moed, de inspiratiebron.
Simone Weil
Aan het eind van hoofdstuk twee geeft Bontenbal een ‘inspiratieportret’ van Simone Weil. ‘De verweesde samenleving’ is het onderwerp van dit hoofdstuk. Een titel die hij heeft ontleend aan Pim Fortuyn. Volgens Bontenbal is een samenleving verweesd wanneer gezagsverhoudingen zijn verdwenen, liefdevolle en onbaatzuchtige relaties ontbreken, mensen een tekort aan zingeving ervaren en alles draait om persoonlijke prestaties. Bontenbal zet hiertegenover de ‘verantwoordelijke samenleving’. Dat is een samenleving waarin eigen initiatief wordt gestimuleerd en niet alle problemen op het bord van de overheid belanden. Bedrijven weten zich dan onderdeel van de samenleving en burgers gedragen zich als burger van een politieke gemeenschap.
Simone Weil (1909-1943) voelde zich bij uitstek verantwoordelijk voor anderen en voor de samenleving. In 1934 werd ze fabrieksarbeidster en neemt deel aan stakingen. Later begint ze een religieuze zoektocht en heeft een aantal spirituele ervaringen, zo beschrijft Bontenbal. Hij citeert in dit ‘inspiratieportret’ uitvoerig uit Weils essay Verworteling uit 1942: “… Elk mens heeft behoefte aan velerlei wortels omdat hij bijna alles van zijn morele, intellectuele en spirituele leven moet opvangen uit de omgevingen waarvan hij op natuurlijke wijze deel uitmaakt”. Dat inspireert Bontenbal: “… het verlangen naar verworteling is alleen nog maar belangrijker geworden”. En: “Een mens zonder wortels bloeit niet.”
Abraham Joshua Heschel
Abraham Joshua Heschel (1907-1972) is de derde inspiratiebron die in dit rijtje past. Hij had wel iets met mystiek blijkens zijn hoogleraarschap joodse ethiek en mystiek aan het Jewish Theological Seminary in New York. Volzin magazine besteedde in het oktobernummer uitgebreid aandacht aan Heschel, ter gelegenheid van de publicatie Morele moed en spirituele durf, met teksten van zijn hand. Dit ‘inspiratieportret’ heeft Bontenbal opgenomen aan het eind van hoofdstuk acht over ‘Hoe we de woningnood kunnen aanpakken’. Regie op de volkshuisvesting is daarvoor nodig vindt hij. Vervolgens bespreekt hij een aantal beleidsmaatregelen zoals het bevorderen van doorstroming op de woningmarkt, het beperken van bezwaarprocedures, meer ruimte geven aan woningcorporaties. En natuurlijk het stroomnet dat overvol is uitbreiden en het stikstofprobleem oplossen.
Bontenbal is door Heschel geïnspireerd vanwege zijn kijk op de mens. Die ontleent hij aan Heschels boek Wie is de mens? Daarin zegt Heschel dat “mens zijn niet alleen een zijn is maar ook een opdracht, een opdracht om menselijk te zijn. Het openstaan voor het transcendente – dat wat ons overstijgt, wat voorbij onze beperkte, menselijke horizon ligt – kenmerkt de mens”. En verder citeert Bontenbal Herschel met: “Ik heb een opdracht, daarom ben ik”. Het is deze visie op de mens die hem aanspreekt en die ook de basis vormt van de filosofie van de christendemocratie.
Inspiratie en praktische politiek?
Nu ik kennis heb genomen van deze drie inspiratiebronnen voor Bontenbal (en hij heeft er nog zes andere) zal ik zijn politieke optreden met extra belangstelling volgen. Zal dit te merken zijn bij de voorstellen die hij doet, bij de besluiten die hij neemt? Of zal hij de zoveelste CDA-politicus zijn bij wie de mooie woorden uit de verkiezingsprogramma’s verbleken in de praktische politiek? Ik ben benieuwd.
Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut en is auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici.
