In de kerstevangeliën van Mattheüs en Lukas wordt met geen woord gerept over een stal, laat staan over een rund en een ezel. Alleen de voerbak – veel mooier woord: kribbe! – wordt in Lukas genoemd. Misschien heeft dierenliefhebber Franciscus van Assisi daarom gedacht aan Jesaja 1:3. ‘Een rund herkent zijn meester, een ezel kent zijn voerbak.’ En heeft hij daarom die twee een plaats gegeven in de levende Kerststal, zoals die door zijn toedoen is ontstaan. Maar waarom ontroert de ezel mij zo?
Door: Wim Jansen | Foto: Wim Jansen
Christen of heiden, gelovig of niet, de kerststal spreekt bij iedereen tot de verbeelding. Alsof die een diep verlangen in de mens spiegelt. Dat zal ook wel zo zijn. Het is, denk ik, wat Jung noemde: een archetype.
De kerststal verbeeldt het meest basale en elementaire. Het broodnoodzakelijke en het existentiële. Het door en door aardse.
Het aardse:
De stal, van de primaire elementen hout en steen.
Stro, als boerenkind ken ik de geur van stro in een winterstal. Het ruikt naar zomer. Het glanst als zonlicht. Het knispert en kraakt en ritselt, want leeft.
Een pas geboren kind, zo teer, zo afhankelijk van zorg, zo hunkerend naar leven en liefde.
De ouders, zo in een volstrekt nieuwe dimensie van hun leven. Het zal nooit meer hetzelfde zijn. Alles staat op z’n kop. Voortaan draait het niet langer om henzelf, maar om dat nieuwe leven aan hen toevertrouwd.
Een rund, leer mij de charme van koeien kennen, hun heerlijke traagheid in het grazen, hun loomheid in het herkauwen, hun kwetsbaarheid. Psalm 23 in hun donkere ogen, zij dromen van grazige weiden en rustige wateren.
Maar vooral de ezel…
“Waarom ontroer jij mij altijd weer? Wat is het in jou dat mij een lofzang op de lippen brengt?”
We wandelden langs zo’n kaal, winters weitje. Beetje modderig, met plassen, slechts hier en daar nog wat graspollen. Bepaald geen psalm 23.
Maar twee ezels, een grauwtje en een bruintje, leidden de aandacht af van dat troosteloze tafereel. En weer viel het mij op: hun aanblik ontroerde mij meteen weer. Wat is dat toch? Mijn preoccupatie met deze bescheiden vertegenwoordiger van de paardachtigen?
Waarom val ik voor jou, met je te korte poten en te lange oren en die rauwe oerkreet van je?
Waarom ontroer jij mij altijd weer?
Wat is het in jou dat mij een lofzang op de lippen brengt?
Je ruige vacht, niet mooi glad en zacht als die van je edele neef het paard, maar zo lekker weerbarstig.
Je koppigheid en eigenzinnigheid: als je het zat bent sta je stokstijf als die oude voorvader van je in het verhaal van Bileam, of je gooit je achterpoten omhoog om je belager van je af te slaan.
Je kleuren van de aarde, grijs of bruin of zwart, alsof je daar zo uit bent gekleid en gekneed en er zo weer in terugkeren kan – je één zijn met de aarde.
Je taaiheid en hardheid, de hele winter loop je buiten en in je drassige weilandje staat hooguit een afdakje met wat stro om te schuilen, maar de regen en de kou deren je niet.
Je tragiek, want ook dat straal je uit, jij lastdier van de armen, en daarom ook symbool van de minsten der aarde.
Maar vooral je ogen!
Je ogen, vijvers vol melancholie.
Zo groot en vragend, zo zacht en glanzend: spiegels van het peilloze universum.
In je ogen is je schoonheid gelegen.
En het is een schoonheid van God.
In jou zie ik het kind.
Het kwetsbare kind in jouw kribbe.
De teerheid en de kracht ineen, of liever: de kracht van teerheid.
Het aardse en het hemelse ineen.
Dier en mens en God ineen.
Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Begin 2025 verschijnt bij Morgenland Uitgeverij zijn nieuwe boek Nieuwe erpels smaakten naar God – heimwee naar het Paradijs. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.
