There is a crack in everything

In mijn vorige Ongrond-bijdrage wees ik op een documentaire over kind-zijn in oorlogsomstandigheden in Zeeland. Die film, Ik was zo bang, vertelt de verhalen van zeven tachtigplussers die in de Tweede Wereldoorlog kind waren in Zeeland.
Ik ben een van hen. De documentaire is opgedragen aan kinderen die nu in oorlogsomstandigheden verkeren. Ik vind dat erg toepasselijk omdat er uit blijkt hoeveel impact het opgroeien in oorlogsomstandigheden heeft in je latere leven.
Daarbij kan dan ook het inzicht ontstaan dat er licht kan komen in wat niet perfect is.

Door: Wim Davidse

Documentaire ‘Ik was zo bang’
Ik geef in het vervolg kleine stukjes weer van vijf verhalen uit de documentaire.

Nellie was zeven jaar in 1944. Bij een bombardement op Zuid-Beveland (Nisse) raakte ze zwaargewond en dat kostte haar haar linkerarm. Die oorlog zit nog diep in haar. Nieuws over Oekraïne kan ze niet aanhoren. Als ze er toch mee wordt geconfronteerd moet ze een pilletje innemen, anders krijgt ze nachtmerries. Ze heeft nog steeds de neiging zich onder een tafel te verstoppen als ze het geluid van een vliegtuig hoort.

Kees, die in 1944 acht jaar was, vertelde dat die oorlogsherinneringen de laatste tijd steeds meer terugkomen. Hij vertelt in de film over een inval van Duitsers in de tabakszaak van zijn ouders. Zijn vader zat in het verzet. Daarom was de ondervraging van de Duitse soldaten toen heel spannend. Met zijn zusje stond hij erbij. Hij hoorde hoe zijn moeder stond te liegen. Zelf was hij geïnstrueerd te vertellen dat die vreemde mensen, die steeds in de winkel kwamen, vertegenwoordigers waren van de tabaksfabriek. Kees, nu achtentachtig, raakte erg geëmotioneerd toen hij dat allemaal vertelde. ‘Wat nu in  Oekraïne gebeurt is precies hetzelfde, het is jammer dat jongeren hier zo weinig over weten’, voegde hij er nog aan toe.

Bij Willy, veertien jaar in 1944, zitten oorlogsgebeurtenissen er nog diep in. Hij vertelde over bombardementen en beschietingen van de luchtafweer die hij zo weer kan horen. Toen tijdens een storing het licht uit viel kwam dat depressieve gevoel, zoals hij het omschreef, direct weer terug.

Ruth was een Joods meisje van vijf jaar in 1944. Ze moest onderduiken en werd van het ene naar het andere adres gebracht. ‘Waarom moet ik steeds weer weg?’ Vroeg ze zich toen al af. ‘Ik ben zeker erg ondeugend. Van nu af aan zal ik zoet zijn en het iedereen naar de zin maken’. Toen ze volwassen was bleef ze dat ‘please gedrag’ voortzetten, het iedereen maar naar de zin maken. Het kostte haar jaren en hulp van een psycholoog om erachter te komen waar dat gedrag vandaan kwam.

Ik was zelf vier jaar in 1944. In de documentaire vertel ik over het onder water zetten van Walcheren in oktober van dat jaar. Geallieerde bommenwerpers gooiden toen bommen uit op de dijken rond het (schier)eiland. Zo moesten de Duitsers verdreven worden. Ons huis, net buiten Middelburg, kwam onder water te staan. Na een paar dagen boven gewoond te hebben werden we naar Middelburg geëvacueerd. De laatste week van de oorlog werd Middelburg zwaar gebombardeerd, waardoor we de bevrijding in een schuilkelder, een bunker, moesten afwachten. De bevrijding kwam op 6 november 1944,

Zegen in vermomming
Nu kan ik overzien hoe die gebeurtenissen diep in me bleven en de aanleiding zijn geweest voor mijn spirituele/mystieke zoektocht. Er zat nog een angst uit mijn vroegste jeugd om die gevaarlijke wereld in te gaan. Dat was nog het kind in me dat liever bleef schuilen bij de veilige moeder.
Ik had dat lange tijd weggedrukt, waardoor ik vaak het gevoel had te leven met de handrem aangetrokken. Die handrem laat ik nu los en dat geeft het leven meer vaart. Maar het is een lange weg om in te zien hoe dat precies zit met die handrem.
Achteraf kan ik dan ook zeggen dat die gebeurtenissen in mijn vroege jeugd een ‘blessing in disguise’, een zegen in vermomming waren.
Ik ben het hartgrondig eens met Ruth, die in de film de bekende song van Leonard Cohen citeert: ‘there is a crack in everything, that’s where the light gets in’.
Met deze song van Cohen eindigt de documentaire. De film is te zien bij Omroep Zeeland, tijdens het documentaire festival tussen Kerst en Oud en Nieuw en nog bij Omroep Max, begin 2025.
Door deze documentaire besef je des te meer hoe kinderen in Oekraïne, in Gaza, Israël en elders in hun latere leven last zullen hebben van trauma’s, opgedaan tijdens oorlogsomstandigheden. En dat kan nog generaties duren.

Maar ook in gezinnen kan het oorlog zijn, door een gewelddadige vader, of heftige conflicten, of vormen van misbruik. Niet weinig mensen hebben in hun latere leven last van zulke ingrijpende gebeurtenissen in hun jeugd.
Ook Meister Eckhart liet de andere kant van de ‘crack’ zien:
‘Lijden is het snelste dier naar volkomenheid’.
Ik hoop dat veel mensen die andere kant van het lijden gaan zien en dan een ‘weg naar volkomenheid’ inslaan.

Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut en is auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici.