Onze schaduwkant

Het gaan van een mystieke weg kent hoogte- en dieptepunten. Ik wil in het vervolg eens wat nader ingaan op die dieptepunten en dan beginnen met mijn eigen dieptepunt. Het is vandaag net ‘Blue Monday’, een dag om te somberen, dus dat past dan wel.

Door: Wim Davidse | Foto: Pixabay

Tijdens een zen-retraite in het bezinningscentrum de Tiltenberg, midden jaren negentig van de vorige eeuw, kreeg ik plotseling bij een middagsessie een angstaanval. Ik begreep er niets van en vroeg me af: wat gebeurt hier nu? Zomaar uit het niets kwam het antwoord: ik ben midden in een oorlog terechtgekomen. Ik dacht aan mijn geboortedatum: 12 mei 1940. Er kwam een verhaal op dat mijn moeder eens vertelde over vluchten uit ons huis in Middelburg, toen ik drie dagen oud was. Ik begreep waar die angst vandaan kwam.

Je schaduw ontmoeten
Ik zat te mediteren op het deksel van een beerput, concludeerde ik in die tijd. De beerput ging heel langzaam open. Daaruit kwam dan een besef: ‘er is gevaar’, ‘het is niet veilig’ en ik voelde angst om het leven in te gaan.

Het troostte me toen ik ontdekte dat die ‘nachtzijde van ons wezen’, zoals Dag Hammarskjöld het uitdrukte, hoort bij het gaan van een mystieke weg. Hijzelf schreef op 24 februari 1957 in zijn mystiek dagboek Merkstenen: “De erfzonde, geleidelijk aan ga je haar erkennen – en kennen, – dat duistere contrapunt van het kwaad dat in ons wezen verborgen is, ja aan ons wezen toebehoort, ofschoon niet identiek met ons wezen.”
Hij schrijft soms erg openhartig over deze ‘nachtzijde’, bijvoorbeeld dat hij de gewoonte had om zich nooit aan iemand te binden. Dat veroorzaakte “een ring van koude” om hem heen.

In ‘Tijdgeest’ (Trouw) van 6 januari las ik hoe Sander Aarts in aanraking kwam met zijn schaduwkanten toen hij het Korps Mariniers na twintig jaar had verlaten. Hij was leidinggevende bij de Special Forces geweest en raakte in ‘een vrije val’ bij zijn overgang naar een burgerleven. Jarenlang werd hij geconditioneerd om zijn gevoelens weg te drukken, waardoor hij afgevlakt en afgestompt raakte. Tijdens zijn innerlijke zoektocht kwam een onverwerkt jeugdtrauma naar boven dat weggestopt zat in de krochten van zijn ziel. Met behulp van ademsessies ging hij naar die donkere plek en kwam erachter dat hij in zijn jeugd was misbruikt.

Je hoeft natuurlijk geen mystieke weg te gaan om je schaduwkanten te ontdekken. Veel mensen met een burn-out komen hun donkere kanten tegen. Jarenlang hebben ze geprobeerd om te voldoen aan de eisen die aan hen werden gesteld, zonder goed te letten op de signalen van hun lichaam. Totdat dat “Ho, stop” zegt en ze niet verder kunnen. Dan word je wel gedwongen om eens goed te kijken naar wat je al die tijd niet onder ogen hebt willen zien.

Het boek Ontmoeting met je schaduw van Connie Zweig en Jeremiah Abrams biedt uitvoerige beschouwingen over de schaduwkant van mensen. Die kant kan ook veel groeikracht geven. Je kunt volgens dat boek je schaduw ontmoeten als we een onverklaarbare hekel aan iemand hebben, als we een onaanvaardbare karaktertrek in onszelf ontdekken of als we overweldigd worden door woede, jaloezie of schaamte.

Ik denk dat de mensen zoveel beter met elkaar zouden omgaan als ze hun eigen schaduw hebben leren kennen. ‘Verbeter de wereld en begin bij je eigen schaduw’ lijkt mij een goed advies!

Omgaan met je schaduw
Hoofdzaak is het accepteren van kanten van jezelf waar je moeite mee hebt, die je hinderen en waar je eigenlijk wel vanaf zou willen. Het komt een beetje neer op het liefhebben van je vijand. Voor Hammarskjöld was het “in God leven” de weg naar volledig inzicht. Hij schrijft over “een religieuze werkelijkheid die de nachtzijde van ons wezen aan het licht brengt”. Dat gebeurt dan “met de alziende blik van de rechtvaardige liefde”, als ik hem kort weergeef.

Voor Sander Aarts was stilte zijn belangrijkste medicijn, zoals hij zelf zegt in dat genoemde interview. Hij had veel baat bij ayahuasca-ceremonies, die ervoor zorgden dat alle concepten en kaders wegvielen. Ademsessies hielpen hem ook om zijn onverklaarbare woede aan te kijken. Alles doorvoelen bracht uiteindelijk helderheid.
Het pijnlijke proces heeft hem uiteindelijk dichter bij zichzelf en bij God gebracht, zoals hij zegt. Hij voegt daaraan toe het boeddhistische gezegde: ‘Zonder modder geen lotus’.

Ik merk zelf dat het leren kennen van je schaduwzijde een heel langzaam proces is. Dat zal ook komen doordat die schaduwkant dateert uit mijn allervroegste jeugd, toen mijn leven startte onder oorlogsomstandigheden. Tijdens een therapie kwam dat aardig aan het licht en verder betekent de dagelijks stiltetijd voor mij een soort heelwording.

Ik ervaar soms dat je met het grote gebod van de liefde aan het eind moet beginnen: ‘God liefhebben boven alles en je naaste liefhebben zoals je jezelf liefhebt.’
Dan kent de mystieke weg naast dieptepunten ook veel hoogtepunten.

Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut en is auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici.