We weten nu allemaal wel dat onze westerse levensstijl een groot beslag legt op de aardse hulpbronnen. Hoe groot dat is kan worden uitgedrukt met de ecologische voetafdruk. Die geeft het beslag op de aardse middelen weer in aantal hectares per persoon.
Door: Wim Davidse | Foto: Wim Davidse
Ik heb dat eens berekend als gemiddelde voor de westerse mens, de mensen in Noord-Amerika, Europa, Australië en Nieuw-Zeeland. Dat komt dan uit op zeven hectare per persoon (ontleend aan gegevens op de website www.Europa.nu).
Aan de andere kant omvat de voetafdruk voor de mensen in Afrika niet veel meer dan één hectare per persoon. De Aziaten en Zuid-Amerikanen komen daartussenin met ongeveer twee hectare per persoon.
Ik heb die drie voetafdrukken – de witte, de zwarte en de bruine – in een schilderij verbeeld. Ik schrok ervan dat die witte voetafdruk zoveel groter is dan de zwarte en de bruine. De Klimaatexpo, die de bedoeling heeft allerlei klimaatbedreigingen te verbeelden, was voor mij de aanleiding om dit schilderij te maken. Het is daarvoor geselecteerd en te zien vanaf 17 september in Kasteel het Nijenhuis bij Heino.
Alles is met elkaar verbonden
Je kunt natuurlijk zeggen: wat maakt mijn voetafdruk nou uit in het geheel? Ik denk dat het wel uitmaakt als iedereen zou proberen zijn/haar voetafdruk te verkleinen. Een Engelsman heeft eens berekend hoeveel liter water zou worden bespaard als iedereen in zijn land niet meer water zou gebruiken als hij/zij precies nodig had voor de thee. De uitkomst was, als ik het wel heb, miljoenen liters water, een substantiële hoeveelheid.
Het gaat echter niet alleen om het resultaat van je handelen, maar ook om de kwaliteit ervan. Je kunt dan denken aan de ethische norm ‘Zo handelen als je wilt dat iedereen handelt’, een afleiding van de categorische imperatief van Immanuel Kant.
Handelen met aandacht. “De vaat wassen om de vaat te doen, niet om schone borden te krijgen”: die uitspraak van wijlen zenmeester Thich Nhat Hanh past hier ook precies op. Toen ik hem voor het eerst hoorde, besprak hij het boeddhistisch principe dat alles met elkaar is verbonden. Kort gezegd: ‘Dit is omdat dat is’. Hij illustreerde dit met een blad papier. “Daarin kun je de regen zien die het bos heeft doen groeien, de houtkappers die de bomen hebben geoogst, de transporteurs, de mensen in de papierfabriek…”. Dan heb je wel een bredere blik dan wanneer alleen het nut van de dingen voor jezelf telt. Zo’n besef van verbondenheid is wel essentieel als je kijkt naar de effecten van je eigen levensstijl. Je ziet dan onder ogen dat we door onze grote voetafdruk medeverantwoordelijk kunnen zijn voor bijvoorbeeld de huidige overstromingen in Pakistan, voor de perioden van droogte in Afrika. Vanuit de mensen in die gebieden gezien lijkt onze manier van leven wel erg zelfzuchtig en bekrompen. We lijken dan oogkleppen op te hebben.
Anders kijken
Als je je voetafdruk wilt verkleinen, is het goed om anders te kijken naar de aarde en al haar levensvormen. Zo’n andere manier van zien is het uitgangspunt van het boek Met zen de planeet redden. Teksten van Thich Nhat Hanh zijn hierin geredigeerd door leerlingen van hem. (Uitgeverij Ten Have, 2022). De schoonheid van de aarde zien, daar begint het boek mee: “Moeder Aarde zegt: ‘Mijn kind, ik ben er voor je; ik bied je dit allemaal aan'”. En: “Iedere bloem is een glimlach van de aarde. Ze lacht je toe en jij wil niet teruglachen”.
“Als je dit niet kunt zien of horen komt dat doordat je geest zo vol is.” Stilte is volgens Thich Nhat Hanh dan ook een belangrijke voorwaarde om deze roep van de aarde te kunnen horen. Dan ervaren we soms dat we deel zijn van het wonder dat leven heet. Als we zo wakker worden, zien we dat de aarde niet slechts de omgeving is, maar dat we de aarde zijn. Inter-being, inter-zijn heeft Tich Nath Han dat genoemd. “Je overstijgt de dualistische manier van kijken naar de dingen: het idee dat de aarde slechts de omgeving, het milieu is, dat jij in het middelpunt staat en dat je alleen iets voor de aarde wilt doen omwille van je eigen overleven.”
Om tot zo’n andere verhouding met de aarde te komen zal toch wel een dagelijkse praktijk van stilte en meditatie nodig zijn. Ik vrees dat maar weinigen dat zullen gaan doen door dit boek. Maar ook zonder zen kun je proberen de planeet te redden. Behoorlijk veel mensen zien al klimaatveranderingen onder ogen en verkleinen daarom al hun voetafdruk door bijvoorbeeld minder te vliegen, het auto rijden te beperken en minder vlees te eten.
De Klimaatexpo
Ik hoop dat mensen door het bezoeken van de Klimaatexpo hun motivatie versterken om met hun leefstijl minder te nemen van Moeder Aarde. De expositie duurt van 17 september tot 4 december en is georganiseerd door ArtWorlds en Museum de Fundatie. De kunstwerken zijn te zien in Museum de Fundatie te Zwolle, het Academiehuis Grote Kerk Zwolle en in Kasteel het Nijenhuis bij Heino.
Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut en is auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici.
