Waar is God/Liefde in dit alles?

Een mailvriendin klaagde haar nood over de stemming in Nederland, de verdeeldheid, de vele onzekerheden. Zo, vanuit deze actualiteit, meanderde ze toe naar ons gebruikelijke gespreksonderwerp: God. “En waar is God dan? Of de Liefde? De krachten die ons overheersen zijn angst en oordeel over elkaar. Ik weet ook niet zo goed hoe de ombuiging naar een positievere kracht gemaakt kan worden.” Het is de vraag van deze column: Waar is God/Liefde in dit alles?

Door: Wim Jansen | Foto: Pixabay

Wie niets met God heeft zal zich afvragen: hoe bewaren we de liefde, de humaniteit? Zelf behelp ik mij, variërend op het bekende ‘God/Natuur’ van Spinoza, met de samenvoeging God/Liefde. Dat omvat zowel de horizontale als de verticale component. De vraag blijft even indringend. Want we zien een Nederland getekend door, behalve corona zelf, drie grote problemen.

Drie problemen
Dat is om te beginnen de waan waarin veel mensen leven. Het is verbijsterend om te zien hoe mensen geloof hechten aan schijnveiligheid. Nu de gebruikelijke ‘controle’ over het leven is weggevallen klinkt massaal de roep: Geef-ons-maatregelen-dondert-niet-wat.

Het tweede probleem waar we nu keihard mee worden geconfronteerd is de rekening die we krijgen gepresenteerd voor het decennia lang afschalen van de ziekenzorg. Marktwerking en arrogante bezuinigingen hebben de opnamecapaciteit zodanig verschraald dat we nu met de handen in het haar zitten. Want het eigenlijke probleem is toch het aantal bedden en IC-plaatsen. Het ene ziekenhuis na het andere werd gesloten en er blijkt ook een schrijnend tekort aan personeel. Geen wonder, het werd mensen zo onaantrekkelijk mogelijk gemaakt om in de zorg te werken, niet zozeer vanwege de onderbetaling, dat ook, maar vooral omdat het werkplezier werd afgeknepen door de door marktwerking opgelegde tijdsdruk.
De paar miljard die het op peil houden van de ziekenzorg had gekost is een schijntje in vergelijking met de minstens negentig miljard die nu plotseling wel kunnen worden opgehoest.

Het derde probleem is de polarisatie rondom de maatregelen, die ik zelf in een eerder artikel al omschreef als de splijtzwam. De reacties bevestigden deze benaming, en hoe! Het probleem is natuurlijk niet dat er sprake is van discussie. Laat die voluit en scherp plaatsvinden. Het is het waarachtig wel waard. Nee, het probleem is dat die discussie door sommige mensen niet gevoerd mag worden! Dat is pas echt verontrustend.

Kortom, een hoop zorgen, die de verzuchting van mijn mailvriendin op scherp zet: “Waar is God/Liefde in dit alles?” Of, zoals auteur/kunstschilder Gustaaf Rutgers reageerde op een van mijn schrijfsels: “Mijn mystiek geluk blijft onveranderd, maar mijn burgerlijke bezorgdheid groeit.”

Godvertrouwen
Ik moet vaak denken aan mijn vader in deze tijd. Misschien omdat termen als ‘avondklok’ de associatie met oorlog oproepen. Vijf jaar lang beheerste de oorlog het leven van de mensen. Voor sommigen veranderde er niet eens zoveel, voor de meesten wel. Onder wie mijn vader. In het oorlogsjaar 1944 werd de boerderij van mijn ouders geconfisqueerd door de Engelsen in de strijd om ​de bevrijding van West-Zeeuws-Vlaanderen. Ik ben van 1950 dus zelf was ik toen nog ‘in de lendenen van mijn vader’ – om die bijbelse uitdrukking maar eens te gebruiken – maar er waren wel al vier kinderen, onder wie mijn zwaar gehandicapte broer en een baby van ruim een half jaar. Het gezin werd geëvacueerd naar een bevriende boer enkele kilometers verderop. Daar sloeg het noodlot toe. Het jongste kind werd ziek en stierf, acht maanden oud. Het was al hun tweede kind dat ze verloren aan de dood.

Na de bevrijding van Zeeland mochten ze terugkeren naar de boerderij maar troffen de woning in desolate staat aan. De soldaten hadden de boel volkomen uitgewoond en het huis feitelijk onbewoonbaar achtergelaten. Mijn ouders moesten hun leven, met een groot gat erin en de toenemende zorg om de beperking van mijn broer, totaal opnieuw opbouwen. En wij, de later geboren kinderen, ons als puber en adolescent maar afvragen waar mijn vader toch zijn Godvertrouwen vandaan haalde.

Hoe nu? – hoor ik sommige lezers denken – zo vreemd is het toch niet dat jullie je dat afvroegen. Er zijn natuurlijk altijd erger dingen te noemen maar dit is toch ook al genoeg ellende om je alle vertrouwen in God te ontnemen?
Dat was bij mijn vader nu net niet het geval. Het wakkerde een zo sterk Godverlangen in hem aan dat het als het ware transformeerde in vervulling. Waar is God/Liefde in dit alles? Juist in de geslagen wonden.

Niet dat mijn vader een antwoord had op alle vragen maar hij heeft een weg gevonden van overgave en verstilling in God. Hoe dan?
Ik denk door het niet langer te verwachten van de uiterlijke omstandigheden maar door de weg naar binnen te gaan. De weg naar God als innerlijke kracht en troost. En liefde.
Het bestaat.

Verinnerlijking
Inmiddels door het leven gelouterd weet ik nu precies wat mijn vader bedoelde. Bovendien heb ik zijn ‘mystieke gen’ geërfd. Maar er zijn gelukkig ook vele andere sprekende voorbeelden van die innerlijke weg naar God en Godvertrouwen. De weg naar de geest van de mens, die grenzenloze ruimte. Die onuitputtelijke bron van rust en kracht en liefde, geen wonder, want woonplaats van wat we God noemen – of God/Liefde.

Bijvoorbeeld Edith Eger, overlevende van het concentratiekamp Auschwitz en onlangs te gast bij Jacobine Geel. Zij vertelde hoe ze in die gruwelijke omstandigheden haar menselijkheid wist te bewaren: “Ze konden me wel gevangen houden en martelen, maar mijn geest konden ze niet doden. Wat zich in je geest afspeelt is het deel van jou waar niemand aan kan komen.”

Maar natuurlijk kan ik in dit verband niet heen om Etty Hillesum. Wat ik hier graag onder uw aandacht breng is de serie Cahiers Etty Hillesum, onder redactie van Klaas Smelik. Aan het tweede deel daarvan – volgend jaar te verschijnen – mag ik een bijdrage leveren in de vorm van een essay over het thema ‘Verinnerlijking’. Mijn eerste onderzoek in haar dagboek heeft me weer in het spoor gezet van het indrukwekkende bewustwordingsproces van haar innerlijke ruimte: ​

“En men zal mij lichamelijk misschien te gronde kunnen richten, maar verder ook niet. En ik zal misschien aan wanhoop ten prooi vallen en aan ontberingen, die ik me zelfs tot in m’n vruchtbaarste fantasieën niet had kunnen voorstellen. En toch is dit alles zeer gering, gemeten aan de onmetelijke wijdheid van godsvertrouwen en innerlijke belevingsmogelijkheid.”

Augustinus had een heel leven nodig eer hij tot de bevinding kwam: “Ik zocht u buiten, Gij waart binnen.” Maar Etty Hillesum werd zich al op jonge leeftijd van die rijkdom in haar innerlijk bewust. Talloos zijn de teksten die van dat besef getuigen.
Waar is God/Liefde in dit alles? Hoe bewaren we onze humaniteit?

“Ja, mijn God, aan de omstandigheden schijn jij niet al te veel te kunnen doen, ze horen nu eenmaal ook bij dit leven.[…] En haast met iedere hartslag wordt het me duidelijker: dat jij ons niet kunt helpen, maar dat wij jou moeten helpen en dat we de woning in ons, waar jij huist, tot het laatste toe moeten verdedigen.”

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. In maart 2020 verscheen zijn boek O vader wij zijn samen geweest. Voor meer info: www.wimjansen.nu.