Black Lives Matter – Vragen aan Typhoon

Ik heb iets gemist zondagavond, vrees ik. Door niet naar Zomergasten met Typhoon te kijken. Hoewel… heel even heb ik wel gekeken. Ik zapte langs. Maar zapte snel weer door. Typhoon zei iets waardoor ik ogenblikkelijk mijn belangstelling verloor. Wat dat was? Ik leg het uit in een brief aan hem. Vragenderwijs.

Door: Wim Jansen | Foto: Diederick Bulstra/VPRO

Beste Typhoon,

De commentaren lezend op jouw optreden in Zomergasten blijk ik echt iets te hebben gemist. Wat dan? Ik herken heel veel in wat je verteld hebt en hebt laten zien. Veel meer dan men vanuit onze totaal verschillende achtergronden zou vermoeden.
Bijvoorbeeld dat je als kind het bos in trok om te ‘chillen met God’. Ik ervoer het niet zo expliciet maar achteraf kan ik mijn beleving van het mysterie in de natuur gerust zo kwalificeren. Ik zocht het onder de ontzaglijke hemel van de Zeeuws-Vlaamse polders en niet in de Veluwse bossen, maar de ervaring is hetzelfde.

Alles wat je verder zei over God, het licht, seks, zelftwijfel, burn-out, de stilte tussen twee noten die de muziek bepaalt (prachtig!), je creatieve proces en vooral de Liefde – het is mij sympathiek en vertrouwd. Je Godbeleving ademt een soort Afro-mystiek die me uit het hart is gegrepen. Ik heb er inderdaad spijt van dat ik ervoor koos om te lezen en pas toen ik daar te vermoeid voor was de tv aanzette. En jou dus datgene hoorde zeggen waardoor ik ook meteen weer afhaakte en doorzapte.  
Wat was dat dan?

Rode of blinde vlek?
Het was je opmerking die heel rechts Nederland, Wilders voorop, in de gordijnen joeg. En mij dus onmiskenbaar ook een ongemakkelijk gevoel bezorgde – wat mij op zich dan weer een ongemakkelijk gevoel bezorgt, want ik wil daar niet bij horen.
Wat je te berde bracht is het thema van Black Lives Matter:
‘Als je de lucht inademt van een samenleving, dan adem je deels ook dat geïnstitutionaliseerde racisme. Dat komt binnen, dat kan sluimeren. Dat is die blinde vlek.’  

Waarom haakte ik af? Omdat ik een vermoeidheid in mezelf signaleerde die ik niet kon negeren. Een ‘daar gaan we weer’. Het gevoel dat Black Lives Matter een vlek rood blijft kleuren die al rood is.
Het telkens zo bloedernstig profileren van dat thema – is dat niet de oorzaak van wat je juist wil vermijden? Namelijk dat kleur ertoe doet? En werkt het niet onnodig polariserend? Juist naar mensen toe die het niet verdienen om geassocieerd te worden met racisme en daar ook niet voortdurend van beschuldigd willen worden?
Of wijzen deze vragen juist op mijn blinde vlek? Ik sluit het niet uit, maar ik zie het dus niet. Wat ik wel zie is het volgende.    

Framen
Natuurlijk zijn er ook nu nog enkele idioten – en ze zullen er altijd blijven – die in alle ernst menen dat het blanke ras superieur is, maar daar kun je toch niet een complete samenleving op afrekenen? 

In sommige fundamentalistische kerken ziet men achter elke boom de duivel. Sprookjes, popmuziek, kaartspel, kinderboeken, overal loert de satan. Dat is geen bewust leven meer, dat is paranoïde. Vind je niet dat ook in het kamp van het antiracisme het gevaar bestaat van een zeker fundamentalisme?  Met het daarbij behorende wantrouwen dat in elk dingetje racisme wil zien?

Zo heb ik de indruk dat er soms causale verbanden worden gelegd waar ze niet per definitie hoeven te zijn. Bijvoorbeeld door alles onder te brengen in een wit/zwartschema. Wanneer een willekeurige witte vandaal een gekleurde medemens iets aandoet hoeft dat niet altijd te zijn vanwege diens kleur. Het kan ook zijn dat die iemand rijk is, een toevallige passant, een rivaal, een vrouw…
Allemaal verwerpelijk maar geen racisme. Je kunt niet elke misdaad racistisch framen.  

Mystiek van de onteigening
Want al die tijd blijven we maar in de weer met eigen. De eigen identiteit, die veilig te stellen, terwijl dat nu precies de oorzaak is van de ellende in de wereld. Dat terugtrekken in de eigen groep, wat we overal om ons heen zien in het toenemende nationalisme van America first, eigen volk eerst etc. – al die ‘trots’ op het eigene, is dat niet juist het grote gevaar dat de wereldsamenleving bedreigt? Immers, niet dat ik wit of bruin of zwart ben, niet dat ik Aziaat of Afrikaan of Europeaan ben, bepaalt wat voor mens ik ben, maar juist in hoeverre ik bereid ben om mijn identiteit opzij te zetten en open te staan voor het universele mens-zijn. In de eerste plaats aardebewoner. Wereldburger. Mens.
Dat was toch ook wat James Baldwin zei in het door jou uitgekozen fragment? ‘Ik ben geen ‘negro’, ik ben een mens.’

Het is verschrikkelijk geweest en het is nog steeds verschrikkelijk wat mensen elkaar aandoen op grond van superioriteitswaan van het eigene. Laten we daarom onszelf ont-eigenen om te leren wie we als mens echt zijn. Of liever: kunnen worden.
De ware identiteit van de mens is geen identiteit – zodat we ruimte worden voor het goddelijke, de Liefde. Om God in ons God te laten worden. Dat heet mystiek.

Ik denk, beste Typhoon, dat jij net als ik gelooft dat het antwoord op onrecht, onderdrukking en op alle gestalten van racisme te vinden is in deze mystiek van de onteigening. Een prachtig voorbeeld van hoe mystiek politiek vruchtbaar gemaakt kan worden.
Wat is mystiek ook weer? Chillen met God! Dat vind ik wel een mooie, nieuwe omschrijving. Ik herken in jou dus een medemysticus van de Liefde.

Hartelijke groet,

Wim

Over Wim Jansen
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. In maart 2020 verscheen zijn boek O vader wij zijn samen geweest. Voor meer info: www.wimjansen.nu.