Eerder deze maand is bij uitgeverij Aspekt verschenen het boek Etty Hillesum – verwevenheid met het communisme van Chris Beuker. Hieronder vindt u de tekst van de bijdrage van Beuker tijdens de presentatie van dit boek op 8 september jl. in het Etty Hillesum Centrum in Deventer. Voor meer informatie over het boek: klik hier.
Door: Chris Beuker | Foto boven: Wikipedia
“In mijn verhaal wil ik jullie in een kort bestek vertellen; wanneer en hoe Etty Hillesum in mijn leven kwam, wat me geïnspireerd heeft dit boek te schrijven en wat voor boek dit is. Tegen het eind spreek ik mijn dankwoord uit.
Mijn eerste kennismaking met Etty Hillesum dateerde van Kerst 1965. Ik was toen negentien en kwam haar naam tegen in het boek Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945, geschreven door Jacques Presser. Het raakte me wat Jacques Presser schreef over haar twee brieven die zij vanuit kamp Westerbork stuurde naar de buitenwereld.
Ik citeer: “Twee brieven van Etty Hillesum, al tijdens de oorlog clandestien gedrukt en daarna enige malen uitgegeven. Haar gezichtspunt was veel beperkter dan van Mechanicus, maar niemand, die haar beschrijving van een transportnacht heeft gelezen, zal ooit die verschrikking vergeten.”
Sinds die tijd houdt Etty’s leven en werk – zij werd op 30 november 1943 op 29-jarige leeftijd in Auschwitz vermoord – mij met grote onregelmaat bezig. Hoe zij over zichzelf schrijft en anderen in verscheidenheid over haar schrijven en zelfs acteren. Er is bij mij een lichte betovering, bewondering voor en verwondering over Etty. Maar ook inspiratie en herkenning.
Inspiratie; omdat Etty ondanks de angst, de wanhoop, de onzekerheid en met de dood voor ogen, de moed had dat echt te doorleven, zich niet daardoor gevangen liet nemen en trouw bleef aan haar diepste waarden.
Herkenning; omdat zij als studente met communistische sympathieën bewogen en onafhankelijk haar eigen weg zocht en dat herkende ik, als 26-jarige, in mijn eigen keuze voor het communisme en lidmaatschap van de Communistische Partij van Nederland (CPN).
Niet alleen inspiratie en herkenning, maar ook ergernis, weerzin en twijfel. Soms word ik kriegel bijvoorbeeld als het gaat om haar wonderlijke en bij vlagen exaltatische therapeutische én persoonlijke relatie met de handlijnkundige en zielkundige Julius Spier.
Aan de andere kant is niets menselijk haar vreemd en legt zij als het ware verantwoording af waar haar vrouwenhart intens, divers en autonoom mee bezig is, want liggen in haar worstelen niet de antwoorden op haar levensvragen?
Dat brengt me ertoe dat ik geboeid ben in haar religieuze zoektocht. Dat heeft te maken met wat tijdens mijn adolescentiefase een grote rol speelde. Ik stond toen op een kruispunt of ik wel dan niet kloosterling wilde worden. Het is er niet van gekomen. Wel dat ik als zeventiger nog altijd geïnteresseerd ben in wat het religieuze en het communisme verbindt.
Waar gaat dit boek over?
In mijn boek maakt de lezer kennis met een tot nu toe onderbelicht en niet onbelangrijk thema uit het leven van Etty Hillesum, namelijk haar verwevenheid met het communisme.
Alhoewel er wereldwijd in talloze boeken en andere publicaties aan diverse facetten en aspecten van Etty Hillesums leven en werk aandacht is en wordt besteed, is haar verwevenheid met het communisme nog nooit onderzocht. Dat is nu gebeurd.
Ik vertel wat haar bedding was, wat dat voor haar betekend heeft, wie Etty daarin ontmoette, wat zij concreet ondernomen heeft, haar engagement. Deze kernvragen en ook de kernvraag of Etty wel dan niet lid was van de CPN worden in het boek besproken en beantwoord.
Ook maak ik inzichtelijk hoe belangrijk voor haar de oprechte verbinding was in levensbeschouwelijk opzicht tussen het communistische en het humane en religieuze aspect: dat de mens de mens een naaste is.
Het boek dat ik geschreven heb heeft geen wetenschappelijke pretentie en maakt geen aanspraak op volledigheid. Uiteraard hecht ik aan de feiten, maar werk ook intuïtief. Dit boek is een persoonlijk relaas van mijn zoeken.
Al met al wil ik een nieuw en ander licht werpen op Etty. Het inzicht verdiepen en verbreden van wat haar intens bezig hield. Maar ook eenvoudig gezegd zoals een uitgever uitriep toen ik hem vertelde over de bedoelingen van mijn boek: “Jij, brengt Etty weer terug op aarde!”
Nu de generaties die de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt langzamerhand verdwijnt, is het des te belangijker dat nieuwe generaties zich verdiepen in de morele vragen, die zich destijds opdrongen. Ook van Etty Hillesum.
Want helemaal veranderd is de wereld ook weer niet: van racisme en antisemitisme zijn we nog niet af. Welke keuze zou ik maken als je vertrouwde wereld met angst en onderdrukking wordt geconfronteerd?
Het gaat over verbinding en solidariteit. Over jij en ik. Niet over wij en zij. Verzet is tijdloos.
Dit boek was er nooit gekomen als niet velen mij geholpen hadden op zovele gebieden. Diverse instellingen zoals archieven, musea, bibliotheken, andere media en particuliere personen hebben met hun concrete bijdragen het mogelijk gemaakt dat het boek geschreven en uitgegeven kon worden. Elke ontmoeting bij het tot stand komen van het boek was bijzonder. Elk met een eigen kleur en intensiteit. Voor dit mensenwerk wil ik hen allemaal hartelijk bedanken!
Omdat ik in mijn dankwoord niet het risico wil lopen ook maar iemand te vergeten en daarom zojuist er de voorkeur aan gaf geen namen te noemen en een generiek gebaar gemaakt heb, wil ik op deze plek toch een uitzondering maken.
In mijn welkomstwoord heb ik jullie verteld over Harriet Stroomberg, Peter Polak en Flip Bool. Zonder de andere mensen te kort te doen, wil ik deze drie mensen hartelijk bedanken voor de grote en onmisbare bijdragen, die zij geleverd hebben aan de totstandkoming van dit boek. Zojuist heb ik verteld dat ik jammer genoeg aan Harriet en Flip niet een eerste exemplaar van het boek kan aanbieden. Ik nodig Peter uit om het eerste exemplaar van het boek in ontvangst te willen nemen.
Al met al hoop ik dat dit boek bijdraagt aan de nooit aflatende zoektocht naar menselijkheid, compassie, waardigheid en solidariteit.
Daarom wil ik mijn verhaal afronden met de laatste woorden uit het dagboek van Etty Hillesum: “Men zou een pleister op vele wonden willen zijn.”
Dank jullie wel.
