Actie en contemplatie horen bij elkaar

De vita activa en de vita contemplativa horen bij elkaar, lees ik in Tomáš Halíks boek De namiddag van het christendom. Hij zegt dit bij een beschrijving van een kerkmodel voor de toekomst. De kerk moet haar medeverantwoordelijkheid voor de wereld aanvaarden en streven naar instandhouding van de samenleving, aldus Halík. Anders zouden haar “expliciet religieuze activiteiten” ongeloofwaardig en vruchteloos blijven. Hij is behoorlijk ambitieus als hij stelt: “Het gaat erom de geestelijke en morele kwalen van de samenleving te voorkomen, haar immuunsysteem te versterken en een gunstig klimaat te scheppen voor de gezonde ontwikkeling van de menselijke persoon en de samenleving; het gaat om een integrale ecologie.”

Door: Wim Davidse | Foto: Pixabay

Dan is er nu veel werk aan de winkel voor de kerk, gezien wat er allemaal speelt op het wereldtoneel. Paus Franciscus, aan wie Tomáš Halík zijn boek heeft opgedragen, heeft al mooi uiting gegeven aan zijn medeverantwoordelijkheid voor de wereld. De naam van de nieuwe paus, Leo XIV, geeft hoop dat hij deze lijn zal voortzetten. Zijn voorganger met de naam Leo schreef een document over meer sociale rechtvaardigheid in de samenleving.

Ik mis deze betrokkenheid op de wereld bij de Protestantse Kerk in Nederland, de PKN. Het lijkt er op dat de achterban te verdeeld of te behoudend is om duidelijke uitspraken te doen over oorlogen en thema’s als ‘Eigen volk eerst’.

Vaar naar dieper water
Actie moet, wat mij betreft, gevoed worden door contemplatie. Daarom ben ik blij dat Halík ook dieper ingaat op contemplatie. Hij wil daarbij “de taal van de dieptepsychologie gebruiken: het gaat om een overgang van egocentrisme, van de zelfgerichtheid van het ‘kleine ik’, naar een nieuwe identiteit, naar een dieper en tegelijk ruimer ‘nieuw zelf’.” Hij citeert ook in dit verband woorden van Jezus tot zijn leerlingen: “Vaar naar dieper water en wacht in stilte.”
Halík ziet dit als een opdracht voor christenen ter wille van de transformatie van het christendom.

Ik heb zelf nogal eens onbegrip ontmoet als ik sprak over contemplatie en meditatie: ‘dat is wereldvreemd’, ‘navelstaren’, ‘zonde van m’n tijd, ik heb wel wat beters te doen’.
We zien nu dat het samenleven vaak onder druk staat. Het ‘kleine ik’ is meer en meer een ‘eisend ik’: ‘wat ik wil moet gebeuren en wel nu!’. Allerlei hulpverleners en gezagsdragers maken dat geregeld mee. Dat ‘ik’ lijkt dan wel de maat der dingen te worden. Men reageert direct vanuit hevige emoties, zonder enige vorm van zelfkennis. ‘Vaar naar dieper water en wacht in stilte’ vind ik dan ook een wijze raad voor de mens van nu.

Contemplatie is, onder meer, een weg tot zelfkennis. Dat leidt tot meer kennis en begrip voor anderen. Een advies van Spinoza spreekt mij hierbij erg aan: ‘Je moet anderen niet veroordelen, probeer hen te begrijpen’. Hiermee begint actie vanuit contemplatie al bij de mensen om je heen. Bij meer begrip voor anderen zullen familieruzies niet zo gauw ontstaan. Conflicten, bijvoorbeeld binnen VVE’s (Verenigingen van Eigenaren van appartementen), kunnen eerder opgelost worden wanneer men beter naar elkaar luistert en zich verdiept in een ander.

Burgers geven de democratie vorm
Als het samenleven onder druk staat, heeft dat ook gevolgen voor de democratie. Haar instituties beschermen tegen autocratisch gezinde politici is niet genoeg. Burgers geven ook met elkaar de democratie vorm. Vrede sluiten met jezelf, frustraties bij jezelf onderkennen en te bovenkomen, bevordert verdraagzaamheid. Meer begrip voor en vertrouwen in elkaar zal de democratie ten goede komen. Verbeter de wereld en begin bij jezelf ofwel ‘Ken u zelf’, zoals op de oude tempel in Delphi stond.

We hebben mooie voorbeelden van het samenkomen van contemplatie en actie. Thomas Merton contempleerde langdurig in zijn kluis bij de trappistenabdij van Onze-Lieve-Vrouwe van Gethsemane. Aan de andere kant demonstreerde hij regelmatig tegen kernwapens. Dag Hammarskjöld ging een weg naar binnen, blijkens zijn mystiek dagboek Merkstenen. Intussen was hij als secretaris-generaal van de VN slagvaardig bij het oplossen van de Suez-crisis in 1956.

Iedereen moet natuurlijk zelf bezien hoe hij of zij de contemplatie geloofwaardig en vruchtbaar maakt met acties. Ik deed dit zelf door mee te demonstreren op 18 mei in Den Haag, door samen met tienduizenden anderen een rode lijn te trekken door het centrum van de stad.

Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider/onderzoeker bij een economisch instituut en is auteur van het boek Er is meer in ons – leren van de mystici.