‘Dit wordt het laatste gedicht wat ik schrijf.’ Zo luidt de eerste regel van Laatste gedicht van Hans Andreus. Ik varieer: Dit wordt de laatste column die ik schrijf. Deze week geef ik mijn levensvonk terug aan het grote vuur, zoals A. den Doolaard het formuleerde. De tijd is rijp, mijn lichaam opgebrand, mijn geest verlangt om op te gaan in God/Liefde.
Door: Wim Jansen
Hoe moet het nu?
Het gedicht van Hans Andreus is een gebed, maar niet in de klassieke zin. Het richt zich behelpend tot een ‘Heer’ om maar een adres te hebben. De lichtdichter spreekt nu vertwijfeld over het licht dat hem zijn hele leven heeft geïnspireerd:
hoe moet het nu, waar blijf ik met dat licht
van mij, van jou…?
Hij spreekt dan de hoop uit dat ‘God’ er een ‘woord dat niet uitgesproken hoeft voor vindt’.
Tja, waar blijf ik met dat licht, dat ook mij inspireerde en droeg? Ik ervaar het minder vertwijfeld.
Ik vond misschien een antwoord in het gedicht Sub finem van M. Vasalis. Het heeft zijn plaats gevonden in de laatste twee paragrafen van het hoofdstuk over de dood in mijn nieuwe boek Verbijstering & verrukking – waartoe wij leven. (verschijnt dus postuum begin mei)
Onderstaande is een weergave daarvan.
De dood als daad
Iemand stuurde mij een fragment uit het boek De tijd te vriend houden van priester, psychotherapeut en schrijver Herman Andriessen, uit het hoofdstuk Sterven. Hij citeert daar het beroemde gedicht Sub finem van M. Vasalis:
‘En nu nog maar alleen
het lichaam los te laten –
de liefste en de kinderen te laten gaan
alleen nog maar het sterke licht
het rode, zuivere van de late zon
te zien, te volgen – en de eigen weg te gaan.
Het werd, het was, het is gedaan.’
Dat is sterven! Het sterke licht volgen, het rode, zuivere van de late zon… Zo schitterend! En wat een regie! Allemaal daden, van overgave, ja, maar daarom niet minder daden. Allemaal bewuste acties: het lichaam loslaten, de geliefden laten gaan, het licht volgen – en de eigen weg gaan! Dit laatste is zo uitgesproken een moment van keuze, opgeheven hoofd, waardig kiezen voor de dood. Het doet er niet toe of dit plaatsvindt in de setting van een zogenaamde ‘natuurlijke dood’, euthanasie, sedatie of welk ander zelfgekozen moment ook. Als het maar plaatsvindt in wat Andriessen aan het eind van zijn epistel noemt een vrije, sterke daad:
‘Sterven wordt hier opgenomen als een vrije, sterke daad. Wanneer het moment zelf nader komt of daar is, zijn mensen tot deze beslissing dikwijls niet meer in staat. Maar die is dan van te voren voltrokken. Sterven is geen louter biologische of medische aangelegenheid. Wij zijn het die sterven.’
Dat is sterven.
Dat is de dood.
Het licht volgen en de eigen weg gaan.
Vaarwel lichaam
Het lichaam los te laten…
Dat is vooral wat de dood van je vraagt.
Aan jezelf maar ook aan je geliefden.
Het lichaam achterlaten blijkt altijd een moeilijk moment.
Maar ik ervaar het anders: ik ben dit lichaam niet meer, allang niet meer.
Jullie nemen geen afscheid van mij maar van een ding dat alleen nog een lege huls is.
Zelf heb ik het licht gevolgd en ben mijn eigen weg gegaan.
Daarom heb ik voor onze kleinkinderen een tekst geschreven voor bij het graf.
Daarmee wil ik dit hoofdstuk – en eigenlijk ook mijn leven – afsluiten:
Wees maar niet verdrietig, want dit dode lichaam ben ik niet meer.
Je lichaam is een soort huis waarin je een tijdje woont – zo lang als je leven duurt.
Maar jij bent zelf meer dan alleen je lichaam!
Dit lichaam was mijn huis, ruim 74 jaar lang, maar nu woon ik er niet meer in.
Kijk maar, hoe leeg en stil het is.
Ik heb het verlaten en ben nu vrij – dus wees blij!
Ik ben bevrijd van dat zieke, dodelijk vermoeide lichaam van de laatste tijd.
Ik woon nu overal, in jullie allemaal.
Je zult het merken als je me nodig hebt.
Dan zul je voelen dat ik bij je ben.
Dat ik nog altijd heel veel van jullie hou.
Vaarwel lichaam, rust lekker uit in de aarde en word weer aarde.
Zelf ga ik op reis door de eeuwigheid en zal er zijn als liefde.
En jullie, mijn geliefden allemaal, denk erom: niet te verdrietig zijn.
Ik ben nu vrij en zal altijd in jullie zijn.
Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Komend voorjaar verschijnt bij de uitgeverij van VOLZIN zijn ’theologisch testament’: Verbijstering en verrukking – waartoe wij leven. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.
Tjonge, dan is toch het moment daar. Een mooi afscheid Wim, nu en ook straks toegewenst, dank en veel plezier in het Licht. Liefs voor Eliane en je familie en vrienden.
Dank lieve Wim.
Dank dat je in liefde aanwezig blijft.
Dank voor alle woorden die jij ons toevertrouwde.
De strijd is nu bijna gestreden.
Het Licht jouw Licht waarvan je altijd getuigde is nu heel dichtbij: blij voor je dat je mag gaan..
Kracht en veel
Liefs voor Eliane en je hele familie.
Goede reis Wim, tot later in het licht! Mooi dat je mij nog hebt gezocht!
Liefs ook van Linda en voor Eliane.
Frits
Lieve Wim, dank voor al je mooie schrijfsels, ik heb ze allemaal bewaard en zal ze nog vaak herlezen. Ik wens je een hele mooie reis naar en verblijf in het licht toe. Een lieve groet aan jou en je familie.
In liefde loslaten,
in liefde worden geborgen,
met liefde worden vastgehouden,
in liefde worden herinnerd.
Lief, mooi mens.
Lieve Wim
Dank voor wat je hebt gegeven.
Dank voor het licht van jouw leven .
In verbondenheid
Dank Wim voor al je inspirerende mails . Ik heb er veel aan gehad . Ik wens je een mooie reis nar het Licht toe . Liefs voor Eliane en je familie. En de herinnering blijft.
Epjan
Querido Wim.
Te deseamos un dulce y buen viaje. No tenemos dudas que viviste la vida como se debe vivir.
Desde Chile te recordaremos con mucho afecto y un agradecimiento eterno por el cariño que le diste a Camila, quien está lejos de nosotros.
¡Te queremos mucho!
Atentamente: Francisco y Delia.
Goede reis Wim naar het Licht. Jij blijft in alles van jou bij ons aanwezig. Cornelis Verhoeven zij over de dood en het gemis: Het gemis is de wijze waarop de afwezige aanwezig blijft. Wij gaan je ontzettend missen. We vergeten jouw geliefden niet.
Bijna Pasen
Lichter kan t niet worden!
Licht dat ooit de eerste deed opstaan
Is er voor jou, voor ieder die de ogen er op gericht heeft
Licht en Liefde
Troostende bemoediging om het voorbij alle grenzen samen vol te houden
Slalom!
Beste Wim, heb je niet persoonlijk gekend maar wens je een mooie ,liefdevolle reis naar het licht.
Dank voor al je mooie collumns.
Toon Hermans schreef: de beek loopt door het dal, ik loop wat met haar mee, zoals ik naar het einde loopt, zo loopt zij naar de zee.
Lieve groet voor jouw en je familie.
Ineke van Gent
Dag lieve Wim, ik ga je zeker weer terug zien in het bloeiend vlas zolang ik leef, en in je boeken waarvan ik er nog veel moet lezen.
Dank voor al je liefde ,wijsheid, lichtheid en humor.
Paula van Harn
Beste Wim,
Voor je inspirerende, verfrissende kijk op het geloof, je humor en je boeken zijn we jou erg dankbaar.
We zijn onder de indruk van de moed die je steeds toonde om door te gaan.
We wensen Eliane , kinderen en kleinkinderen dezelfde moed om straks verder te gaan.
Lieve groet,
Riet Kort en Jan van de Kreeke
Lieve Wim,
Heel veel dank voor alle inspirerende woorden, die me steeds maar weer nieuwe inzichten geven in hoe om te kunnen gaan met de woorden Liefde=God.
Van jou mag ik niet verdrietig zijn, maar ik mag toch wel zeggen, dat ik jouw collums héél erg ga missen?
Liefs, Tonny
Het ga je goed,Wim. Dank je voor je wijze woorden die me soms door zwarte momenten hielpen. Je bent een groot mens.
Een reis naar eeuwige koolzaadvelden met zoete geuren. Volgend jaar hopen we in ieder geval aan je te denken op onze 40 jarige huwelijksverjaardag. Wat vliegt de tijd. Voor iedereen veel mooie herinneringen..
Ad en Suus Eggebeen
Lieve Wim,
Bedankt voor alle mooie verhalen en gedichten die je voor ons achter laat.
Zo blijf je, op die manier bij ons.
Wat fijn, dat we met elkaar nog hele fijne momenten hebben gehad.
We wensen je een goede reis en dat je met liefde in het Goddelijke licht wordt opgenomen.
Voor Eliane, kinderen en kleinkinderen veel sterkte.
Liefs, Ad en Suus.
Lieve Wim,Bedankt voor alle mooie verhalen en gedichten die je voor ons achter laat.
Zo blijf je, op die manier bij ons.
Wat fijn, dat we met elkaar nog hele fijne momenten hebben gehad.
We wensen je een goede reis en dat je met liefde in het Goddelijke licht wordt
opgenomen.
Voor Eliane, de kinderen en kleinkinderen veel sterkte.
Liefs, Ad en Suus.
Bedankt Wim,
Jij hebt mijn leven verrijkt met je mystiek van de Liefde.
Wat zal ik je inspirerende woorden en inzichten gaan missen, maar gelukkig heb je ons veel nagelaten en kijk ik uit naar jouw testament.
Een goede reis door de eeuwigheid.
Wij delen met alle reacties van lieve mensen voor ons de sentimenten voor je naderend afscheid van je leven.
Go in peace without regrets Wim.
You and Eliane lived a full life together!
Blessings for you and your family from Peter and Ans.
Dank je wel lieve Wim voor je mooie boek en je steun. Wim, dat je mag staan in het Licht. In de mystieke liefde, het levenslicht blijven we bestaan steeds weer opnieuw.
Voor Eliane, kinderen en kleinkinderen veel sterkte.
Beste Wim en natuurlijk ook Elianne,
Wim,
Eigenlijk heb ik je maar een korte tijd gekend, zo ongeveer van 2013 tot jouw emiraat in 2015. Ik woonde toen nog in de omgeving van Delft. De Randstad tussen Rotterdam en Den Haag was toen al 60 jaar mijn biotoop. In een voor mij opnieuw moeilijke tijd heb ik jouw warmte en inspiratie leren kennen in dat prachtige historische kerkje in de binnenstad van Delft. Met mijn familiewortels had ik weinig binding meer. Mijn toekomst zag er in 2015 niet hoopvol uit, maar ik zweeg er meestal over.
Niets wees er toen op dat ik in 2016 een nieuw leven zou starten in Zeeuws-Vlaanderen waar mijn oude familiewortels lagen. Tijdens het vrijwilligerswerk met de hoogstam- en knotploeg West Zeeuws-Vlaanderen krijg ik zo vaak de beelden door uit jouw boeken en gedichten: jouw Paradijs waar je opgroeide en dat grotendeels verdween. Gisteren nog, de mist die door de zon heen optrok in een verstilde polder met zicht op de molen van Cadzand! Ik zag die beelden voor me, bijzonder hoe die indrukken die jij opdeed toerend op jouw witte Puch langs de Braakmankreek, op zo’n jonge leeftijd al tot zulke inspirerende gedichten mochten leiden. Of wellicht bij het beeld van een zonnestraal die binnendringt in de wonderbaarlijk mooie Sint Baafskerk in Aardenburg, tijdens een Bach concert met de muziek van de cello of het klavecimbel.
In januari 2025 zag ik je terug tijdens de boekpresentatie in de multifunctionele kerk van Hoek. Wat gaf jij jouw kleinzoon een mooie rol als de springende en juichende voorganger/entertainer daar in Hoek.
Wim, in het Licht van de Liefde sta jij nu op het punt te vertrekken naar een Paradijs dat wij nog niet kennen, maar wat mag jij, in het samenzijn met al jouw geliefden en vrienden, terug kijken op een prachtig en volbracht leven.
Vanuit het rustieke Aardenburg,
Een mooie reis gewenst, laat het lichaam nu maar los.
Dank, heel veel dank, voor de overvloed aan inspirerende, en liefde en vrijheid ademende teksten!
Dank Wim, ik heb je gretig en met graagte gelezen. Een mooie rijkdom, vol inspiratie en aanrakingen. Nogmaals dank.
Een mooie reis gewenst, door en naar het licht. Het wordt weer Pasen, jij in het licht wij naar het licht. A Dieu.
Veel liefs Wim