Het is tijd voor de liefde

Het is merkwaardig dat alle persoonlijke levens van mensen bepaald worden door de liefde, maar dat de liefde als thema in onze cultuur zo wordt gemarginaliseerd. Er zijn nauwelijks filosofen die er serieuze aandacht aan besteden, in de politiek is het al helemaal geen issue en economisch is het veeleer een sta-in-de-weg. Kortom, het is tijd om de liefde eindelijk eens serieus te nemen.

Door: Wim Jansen

Love is all there is
Op een of andere manier is het thema ‘liefde’ niet sexy. Dat is natuurlijk een tegenspraak in zichzelf, maar men vindt het blijkbaar te gewoon. Zo’n twaalf jaar geleden hield ik in de Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg een lezing over ‘Theïsme, atheïsme en anatheïsme’. Afgeladen vol zat de grote aula. Een jaar later hield ik, n.a.v. mijn boek Vlammend Paradijs, een lezing over de liefde in al haar facetten. Maar wie schetst mijn teleurstelling? Zeer matige opkomst.
Liefde scoort niet?

Toch kan ik mij beroepen op oude en nieuwe getuigen. De homepage op mijn website www.wimjansen.nu heb ik opgesierd met de prachtige zinnen van Emily Dickinson:
That Love is all there is
is all we know of Love.
It is enough…

Love is a temple
Jazeker, liefde is alles wat er is. Dat verkondig ik al heel mijn leven en de zekerheid daarvan is in deze eindfase van mijn leven alleen maar urgenter en sterker geworden. Ik wil het nog een keer van de daken schreeuwen: Het gaat er in dit leven om de liefde te leren – en er uiteindelijk in op te gaan!

De woorden ‘religie’ en ‘mystiek’ gebruik ik amper meer, behalve als ze een wegwijzer zijn naar de liefde. Ook de stilte is geen doel in zichzelf maar een poort naar de liefde. Ja, zelfs het woord ‘God’ dient de liefde. Liefde is, zoals Gerard Reve zei, geen attribuut van God maar is God zelf.

In de laatste dienst waarin ik voorging – die wel eens de laatste zou kunnen zijn – liet ik het lied ONE van U2 horen. Het hoogtepunt in dat nummer wordt gevormd door de, tot twee keer toe, door zanger Bono uitgeschreeuwde zinnen:
LOVE IS A TEMPLE,
LOVE THE HIGHER LAW.
Daarmee plaatst ook hij de liefde boven wetten en religie en geloof. Toen ik het citeerde tijdens de preek schreeuwde ik zelf ook bijna en ik voelde op dat moment fysiek – kippenvel! – hoe waar die woorden waren. En dat dit niet alleen mijn predikantschap maar mijn hele leven had bepaald. Dat ik daartoe op aarde was.    

Levenszin
In het blad Filosofie Magazine, zomer 2013, kwam ik een interview op het spoor van Elma Drayer met de filosoof Ad Verbrugge, een oud-leerling van mij – ja ja, de hiërarchie moet duidelijk zijn ;-)) Ondanks dat feit spreekt hij niet altijd naar mijn hart, maar in dit interview was dat wel het geval. Alleen al de titel is wat mij betreft raak: LIEFDE IS LEVENSZIN.

Ook hij signaleert tot zijn verbazing dat de liefde maar steeds geen thema wil worden bij de grote filosofen van de 20^e eeuw:
‘Het hele existentialisme had moeite met de liefde – althans, met de elementen die ik daarin belangrijk vind. […] De grote namen van de twintigste eeuw waren denk ik te zeer bezig met de sociale werkelijkheid, met het systeem, de structuren. Het was geen stoer onderwerp.’

En hij vertelt over zijn eigen ervaring met de liefde, zoals ik al heel mijn leven hoop dat iedereen daar eens serieus werk van maakt:   
‘Ik was veertien toen ik mijn eerste grote liefde had – een fundamentele ervaring. Het heeft me vier jaar gekost om daaroverheen te komen; ik kon er totaal niet mee omgaan. […] Toen al kwam bij mij de platoonse idee op gang dat je altijd op zoek bent naar je wederhelft, de helft die bij je past – het oerbeeld van de liefde.’

Verlangen naar een wederhelft
Die wederhelft – het oerbeeld van de liefde – vinden sommige mensen, zoals ikzelf, in één persoon. Maar het is ook mogelijk die in duizend anderen te omarmen. Een mooi voorbeeld daarvan zien we bij Etty Hillesum, die tot de conclusie komt dat ze niet geschikt is voor een liefdesrelatie met één man, maar dat ze haar liefde wil delen met alle mensen.  
Het gaat erom dat we er allemaal naar hunkeren onszelf te verliezen in onze wederhelft, of die nu bestaat uit een of uit meerdere personen, of dieren of de hele aarde & wereld. Er wacht ergens een ziel of een hele wolk van zielen op ons.

Het is de zin van het leven die ‘wederhelft’ te ontdekken. Om die te beminnen. Dat is het typische verlangen dat het universum doortrekt: verlangen naar een wederhelft. Wat ik in veel van mijn boeken omschrijf als: Alles verlangt naar alles.   
En Goddank – ja, Goddank! – is de erotiek daarvan een essentieel element en plaatst Verbrugge die in een groot verband: Erotiek is ten diepste verlangen naar gemeenschapsvorming.

Sowieso bespeurt hij in onze cultuur ‘iets van een heroriëntatie’ op klassieke waarden als trouw en gebondenheid, een hunkering naar authenticiteit, duurzaamheid en echtheid. Mensen willen wortelen in een diepgaande liefde, daarmee richting en een bestemming geven aan hun leven. Ergens, iets, iemand, God – op wie je bent aangelegd. Die jou vervolmaakt en vice versa, in een kwetsbaar maar zo kostbaar evenwicht.

Gloed
Echt, lieve maatschappij, lieve cultuur, lieve mensheid, het is tijd voor de liefde. Filosofen, theologen, wetenschappers, volg Einstein na en proclameer de liefdesenergie tot de redding van de aarde en de wereld. Want dat is de energie die we God noemen!
Ik ervaar het aan het eind van mijn leven zo urgent en overtuigend en goddelijk, het is de liefde waartoe wij leven.

In alle ongemak en pijn van mijn zieke lijf ervaar ik een gloed – ik heb geen ander woord – van liefde die mij voorziet van adrenaline en vrolijkheid. Ik merk dat ik die kan nalaten aan de mensen die mij bezoeken en aan mijn geliefden. Zodat ik anderen kan troosten met de zekerheid: ik zal er zijn. Je zult mijn liefde blijven ervaren. En vast nog sterker dan tijdens mijn leven, want ik ben dan samengevallen met de gloed van God.

Onze kleindochter Liv (tien) zei laatst, uit zichzelf, tegen haar moeder ‘dat opa er gewoon nog zal zijn, om haar heen, ook als hij er niet meer is.’
Dat houd je niet droog, zoveel wijsheid van een kind.

Als ik over deze dingen praat met anderen merk ik dat ik er zelf ook warm van word. Dat alleen liefde overblijft als extract van mijn leven. Dan ervaar ik God. Die warmte zal blijven als mijn lichaam in de aarde rust.  

Het is tijd, hoog tijd, voor de liefde.
____

Wim Jansen (1950) is theoloog, schrijver en dichter, aan christendom en religie voorbij – en uitgekomen bij de mystiek van de Liefde. Hij is emeritus predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg en was ook lange tijd werkzaam in het onderwijs, met name aan de Hogeschool Zeeland. Op 18 januari jl. werd zijn nieuwe boek Nieuwe erpels smaakten naar God – heimwee naar het Paradijs gepresenteerd. Zie voor achtergronden en eerdere publicaties zijn website www.wimjansen.nu.