Kerkvader Augustinus kan inspiratie geven voor het krijgen van zicht op een nieuw soort christendom. Maar dan niet de dogma’s die de kerk heeft geformuleerd op basis van zijn preken en dergelijke. De persoonlijke zoektocht van Augustinus, verwoord in zijn Belijdenissen, kan ons inspireren om zelf zo’n hoogstpersoonlijke zoektocht te maken.
Door: Wim Davidse
Hij begint dat boek met een lofprijzing op God, en dan volgen pagina’s vol vragen als: ‘Wat van de twee is er eerder: u aanroepen of u loven? Is van u weten er eerder dan u aanroepen?’ En: ‘Maar de hemel en de aarde die gij gemaakt hebt …: bevatten die u dan? Waarheen roep ik u, omdat ik toch in u ben?’ Ik denk dat in het christelijk geloof teveel de antwoorden zijn gegeven. We moeten weer beginnen bij AF, de vragen moeten gaan ‘jeuken’, om met de filosoof Cornelis Verhoeven te spreken. En dan vragen als: ‘Wat geloof ik nou echt? Is dit nou alles? Waar wil ik voor leven?’ Iedereen moet maar zijn/haar eigen hoogstpersoonlijke vragen stellen.
Augustinus kreeg tijdens zijn zoektocht enkele mystieke ervaringen en hij schreef ook over zijn donkere kanten, zijn worsteling met seksuele driften, zo valt te lezen in zijn Belijdenissen. Hij kwam uit bij het bekende ‘Tolle lege, neem en lees’, en las toen Romeinen 13 vers 14.
Voor mij hoeft dat ‘neem en lees’ niet alleen de bijbel te betreffen. Het boek Zenboeddhisme van Alan Watts opende voor mij het eerst de ogen. Nadat ik had vastgesteld dat het leerstuk over ‘de dood van Christus voor onze zonden’ voor mij nietszeggend was geworden.
Mooi vind ik zoals Augustinus in hoofdstuk 38 van het Tiende boek van de Belijdenissen verwoordt hoe hij God buiten zich zocht terwijl hij in hem was: ‘Laat heb ik u liefgekregen, o schoonheid, zo oud en zo nieuw, laat heb ik u liefgekregen! En gij waart binnen en ik was buiten, en daar zocht ik u.’
Ik denk dat veel mensen die zo’n zoektocht ondernemen dat (gaan) herkennen: dat God, het mysterie, je diepste wezen, dichterbij is dan je dacht. Dat je er eigenlijk steeds vandaan bent gegaan.
Spiritualiteit van beneden
Je vragen kunnen betrekking hebben op het ‘Daar Boven’, maar je moet vaak eerst de ‘spiritualiteit van beneden’ beoefenen, zoals Anselm Grün het zo treffend verwoord heeft. Net als Augustinus je donkere kanten onder ogen zien en misschien wel de donkere nacht van de ziel doormaken. Dat kan gebeuren als je alle houvast loslaat en je het gevoel krijgt voor een afgrond te staan.
Ik heb daar iets van ervaren toen ik inzag dat ik een dominant patroon van mezelf moest loslaten. Het beeld kwam toen op van iemand die zich wanhopig vastklampt aan de rand van een afgrond. Tot ik in de gaten kreeg dat er een net onder mijn voeten was gespannen, dat me kon dragen. En het besef kwam: ‘Misschien ben ik zelf wel in wezen die afgrond’.
De christelijke mysticus Meister Eckhart kan je zoektocht perspectief geven. In een preek over Johannes 4 zei hij: ‘Waarom zoeken jullie het buiten je? Waarom blijf je niet in jezelf en grijp je niet aan wat goed is in jezelf? Jullie dragen immers de hele waarheid wezenlijk in je?’ Dat trof me zo dat ik die tekst tot het motto van mijn boek Er is meer in ons heb gemaakt. Maar voor ik in de buurt van die waarheid kwam moest ik me eerst ontdoen van een gereformeerd ‘implantaat’ als ‘wat je er zelf van vindt is maar subjectief, is niet betrouwbaar’. Het heeft lang geduurd voordat ik volledig durfde te vertrouwen op wat uit mezelf voortkwam. Een houding van ‘accepteren wat er komt’ en ‘niet oordelen’ waren daarbij essentieel.
Christendom?
Als je je door de zoektocht van Augustinus laat inspireren is het niet zeker dat je bij het christendom uitkomt. Misschien spreekt het zenboeddhisme, het zazen, je meer aan. Dan heb je de kans dat je de uitspraak van de Vietnamese zenleraar Tich Nath Han tegenkomt: ‘Je hoeft geen boeddhist te worden, probeer door de meditatie de wortels van je eigen geloof te verfrissen’.
Ik vind ‘christendom’ niet zo’n goed woord. Dat suggereert een gesloten systeem, terwijl het open moet zijn. Ik spreek liever over een christelijke aankleding van het Mysterie. Het grootste deel van dit kleed zal dan denk ik geweven moeten worden uit het liefdesgebod en de Bergrede.
Pauline Weseman gaat in een journalistiek project op zoek naar een nieuw christendom, zo is te lezen in Volzin van oktober. Ik ben erg benieuwd wat haar zoektocht ‘langs denkers, schrijvers en medeploeteraars’ gaat opleveren.
Over de auteur
Wim Davidse was werkzaam als projectleider /onderzoeker bij een economisch instituut.
